Semerkand’da doğduğu tahmin edilen ve Uluğ Bey’in doğancıbaşısı olduğu için Kuşçu unvanıyla anılan Ali Kuşçu, hem bu büyük hükümdârın hem de Anadolu’dan Molla Fenârî tarafından Semerkand’a yollanan Kadızâde-i Rûmî’nin tedrîsinden geçmiştir. Önemli bir matematikçi ve astronom olan Ali Kuşçu, hâmisi ve hocası Uluğ Bey’in Semerkand Rasathânesi’nin kuruluşunda yer aldığı gibi onun meşhûr zîcine bir şerh yazarak gökyüzü çalışmaları konusunda Doğu ve Batı’da önemli bir kaynak olan bu esere katkı sunmuştur.

Uluğ Bey’in Şahruh’un ölümünden sonra yâver gitmeyen tâlihi ve taht mücâdelelerinin neticesinde katledilmesiyle Timurlu mirzalarından Hacca gitmek için izin alan ve Tebriz’e ulaştığında Akkoyunlu büyük Türkmen Beyi Uzun Hasan’dan iltifat görerek onun yanında kalan büyük âlim, Akkoyunlular ve Osmanoğulları nezdinde elçilik vâzifesini de uhdesine almış, bu vesileyle gittiği İstanbul’da Fâtih’in talebi üzerine vazîfesini bitirince geri dönme sözü vererek Tebriz’e dönmüş, dediği gibi sözünü tutarak Osmanlı ülkesine geri gelmiş ve Uzun Hasan üzerine gerçekleştirilen 1473 yılı seferi sonrasında Ayasofya Medresesi’ne müderris tâyin edilmiştir.

İlim adamlarının bile tâkip ettiği dersleriyle o, Fâtih devri ilim dünyâsının en önde gelen sîmâsı olarak Molla Hüsrev ve vezir Mahmud Paşa ile birlikte –İstanbul Üniversitesi’nin nüvesi kabûl edilen – Fâtih Medreseleri’nin (Sahn-ı Seman) müfredâtını ve tedrîsat nizamnâmesini hazırlamıştır. Ayrıca bu medreselerde aklî ilimlerin dinî ilimlerle beraber okutulması şartını getirmiş ve bu tesir Süleymâniye Medreseleri’ne kadar uzanmıştır. Türkiye’de astronomi ve matematik çalışmalarının yükselmesini sağlayan Ali Kuşçu’nun, Osmanlı eğitiminde tesirinin ve temsil ettiği astronomi geleneğinin asırlar boyunca sürdüğünü 1824’te Mühendishane-i Berr-i Hümâyun hocası Seyyid Ali Bey’in onun el-Fethiyye’sini Mir’ât-ı Âlem adıyla çevirerek neşretmesi de göstermektedir.

Ali Kuşçu, ilginç bir verâset silsilesinin halkalarındandır. İlk Osmanlı şeyhülislâmı kabûl edilen Molla Fenârî’nin öğrencisi Kadızâde-i Rûmî tarafından eğitilip Anadolu’yı yakıp yıkan Timur’un Semerkand’daki rönesansının bir parçası olarak parlamış, Timur ihtişâmının sönmeye başladığı sıralarda bu bâdireyi atlatıp yeniden yükselen Osmanlı Devleti’nin hizmetine girerek, belki de vaktiyle Timur yıkımı sebebiyle fethi 50 yıl geciken, İstanbul’un Türk pâyitahtı olduğu bir çağda ilmî faaliyetlerini bu şehirde sürdürmüştür.  Ayrıca Fâtih’in kütüphânecisi olan büyük âlim Molla Lûtfî de onun öğrencisidir. Târih, işte böyle muhteşem tevâfukların destansı hikâyeleriyle doludur.

Göktürk Ömer Çakır

Ahi Evren olarak yaygın bir üne sahip olan tarihi kişiliğin asıl adının ve künyesinin Şeyh Nasırü’d-din Ebü’l-Hakayık Mahmud b. Ahmed el-Hoyî olduğu ifade edilmektedir. “Keramat-i Ahi Evren” adlı eser ve bazı “Ahi Şecerenameleri“nde Ahi Evren’in 93 yıl yaşadığı ifade edilmektedir. Künyesinden onun Azerbaycan’ın Hoy kasabasından olduğunu öğrenmekteyiz. Hoy ve çevresi sultan Tuğrul Bey zamanından beri bir Türkmen yerleşim bölgesidir. Özellikle bu bölge Selçuklular’ın yığınak merkezi idi. Aynı zamanda burası tarihi ticaret yollarının kavşağında bulunan, Anadolu’nun Türkleşmesinde bir üs vazifesi gören ve verimli topraklara sahip olan bir kültür şehri idi. Bu bilgiler ve tarihi süreç göz önünde bulundurulduğunda Ahi Evren’in Fars değil, Türk olduğu kesinlik kazanmaktadır.

Ahi Evren’in asıl adını yukarıda açıkladığımız eserlere dayanarak tespit edebilmekteyiz. Çünkü Ahi Evren’in kendi eserlerinde genellikle adını anmadığı ve özellikle de adını gizli tutmak için çaba sarf ettiği görülmektedir. Ahi Evren kaleme aldığı eserlerinde adını vermek yerine kendisinden bahsederken, “bu fakir“, “bu zaif” gibi adlar ile anmıştır. Bunun en büyük sebebi ise kendisinin Melamet anlayışından kaynaklanmaktadır. Nitekim Melamilik’te kişinin başarılarını ve iyiliklerini gizli tutması esastır.

Hacı Bektaş-ı Velî’nin “Velayetname” adlı eserinde Ahi Evren’in fütüvvet ehlinin ulusu ve gayb erenlerinden olduğu ifade edilmekte ve onu aleme tanıtan kişinin Sadredin-i Konevî olduğu ifade edilmektedir. Bunun yanı sıra bir çok kerâmeti olduğu söylenmektedir. Hacı Bektaş-ı Velî ile Ahi Evren’in dostlukları ve birbirlerine olan bağlılıkları ifade edilmektedir.

Menkıbevî adı olarak kullanılan Ahi Evren’in aslında Evren veya Evran mı olduğu hususunda tartışmalar bulunmakta ve ihtilafa düşülmektedir. Klasik kaynaklarda esas itibarı ile “اوران” şeklinde ifade edilmektedir; fakat kelimenin elif ile yazılması “Evran” olarak okunacağı anlamına gelmemektedir. Çünkü eski müellifler ince sesli kelimelerin sonlarındaki “e” sesini elif ile yazmaktadırlar. Evren kelimesinin “evirmek” fiilinin ism-i faili olan “eviren“den Evrene dönüştüğü ifade edimektedir. Nitekim Türkçe’de yılana da evren denilmektedir. Türkçe’deki ses uyumu itibarı ile bu kelimenin Evren şeklinde telaffuz edilmesi daha doğru olacaktır. Nitekim “Aşıkpaşazade“‘nin eserinde ve “Dede Korkud Hikâyeleri“nde bu isim Evren olarak geçmektedir.

Menkıbevi olan Evren adı üzerinde duracak olursak, bu ad Ahi Şecerename ve Ahi Fütüvvetnameleri’nde genel olarak yılan (Ejder) anlamında kullanılmaktadır. Bu husus özellikle bu eserlerde bir kaç rivayete dayandırılarak açıklanmaktadır. Birinci rivayet Ahi Evren’in Bedir Savaşı’na katıldığı ve düşmana yılan gibi saldırdığı için bizzat Hz. Peygamber tarafından kendisine Evren yani yılan denilmiştir. Fakat bu rivayette Ahi Evren’in tarihi kişiliği ve yaşadığı dönem ile uyuşmamaktadır. İkinci rivayet ise Kayseri’de kurduğu debbağ atölyesi mahzeninde yılan beslediği için Evren şeklinde anıldığı ifade edilmektedir. Bu rivayet ise tarihi kişilik ve mesleği ile uyuşmaktadır. Üçüncü rivayet ise Ahi Evren’in Kırşehir’e geldikten sonra burada halkın kendilerine bir yılanın musallat olduğunu ve korkularından işlerine gidemediklerini ifade etmeleri üzerine Ahi Evren’in bu yılanı kendisine muti kılması dolayısı ile Evren denilmiştir. Dördüncü ve son rivayette ise, Ahi Evren’in ölümü bir yılanın donuna girip, bir kayanın dibine girmek şeklinde olduğu ve türbesinin de bu kayanın üzerine inşaa edildiği rivayet edilmektedir. Muhtelif menkıbelerde de onun ejder donuna girdiği ifade edilmektedir. Bu rivayet ise esas itibarı ile tarihi hakikatı ifade etmemekte olup, mitolojik bir unsuru barındırmaktadır. Nitekim mitolojik olarak hayvan donuna girmenin eski bir Türk efsanesi olduğu bilinmektedir.

Evren adının yılanı ifade ettiği hususunda belirtmemiz gereken bir diğer nokta ise Ahi Evren’in yılanı ilaç yapımında kullanması ve piri olduğu debbağlık mesleğinde yılanın derisini kullanması nedeni ile Evren adı ile anıldığıdır. Kendisine ait debbağ atölyesinin mahzeninde yılan beslemesi de bunun bir göstergesidir. Ayıca tarihi kaynaklarda Ahi Evren ve Hacı Bektaş-ı Velî’nin yılanı kırbaç olarak kullandığı ifade edilmektedir.

Gerçek adı Şeyh Nasırü’d-din Mahmud olan Ahi Evren’in “Evren” adını alması ile bir diğer hikayede şu şekildedir: Kayseri şehrinde, namer, kalbinde fitne ve kötülük dolu olan bir adam Kayseri Beyi’ne giderek: “Debbağhane’de yabancı bir adam günde çok fazla gelir elde etmektedir. Kanuna göre belirlenen vergiyi ödememekte bununla da kalmayıp ödememek içinde inat etmektedir.” dedi. Kayseri Beyi’de bu ihbar üzerine görevlilerini Ahi Evren’i tutup getirmeleri için gönderdi. Görevliler debbağhaneye vardılar. Ahi’nin meskeninde gözleri ateşe benzeyen, her tarafa ışık kıvılcımarı saçanbir evren (yılan/ejder) gördüler. Bu durumu gören görevliler Ahi’yi alamadan kaçarak canlarını zor bela kurtardılar. Bu olay üzerine şehirde bu velînin adı Ahi Evren olarak anılmaya başlandı.

Ahi Evren’in gençliğinde Horasan ve Maveraünnehir’e gittiği ve o yöredeki önemli üstadlardan dersler aldığı ifade edilmektedir. Özellikle büyük Eş’ari kelamcısı Fahreddin Razî’den yararlanmıştır. İlerleyen süreçte Bağdad’a gelmiş ve Razî’nin talebesi Tacüd’d-Din Muhammed el-Urmevi vasıtası ile Şeyh Evhadü’d-Din-i Kirmani ile de tanışmıştır. Bu üstadın vasıtası ile de Abbasi halifesi en-Nasr li-Dinillah’ın Fütüvvet Teşkilatına girmiştir.

Devrin tanınmış hocaları ile olan bağları ve onlara öğrencilik yapması hasebiyle Ahi Evren, çok yönlü ilim ve fikir adamı olmuştur. Özellikle Tefsir, Kelam, Fıkıh, Hadis ve Tasavvuf gibi dini ilimler yanında Felsefe ve Tıb alanında da kendini geliştirmiştir.

Bir ilim ve fikir adamı olan Ahi Evren, hocası Şeyh Evhadü’d-Din Hamid el-Kirmani ile birlikte Anadolu’ya gelmiş ve başta Kayseri olmak üzere, Konya ve Kırşehir gibi dönemin önemli şehirlerine yerleşmiş ve burada ilmi ve fikri çalışmalarını yürütmüştür. Ayrıca ilim ve fikir adamlığı yanında debbağlık mesleğinin piri olarak da ün salmıştır.

Ahi Evren 1205 yılında Kayseri’ye gelmiş ve burada yerleşmiştir. Bir debbağ atölyesi kurmuş ve zamanla atölyenin büyümesi ile işçi ve ustaların çoğalması sonucunda Kayseri’de Debbağ Mahallesi diye bir mahalle kurmuştur. Kayseri’de bir debbağ atölyesi kurduğu Hacı Bektaş-ı Velî’nin Velayetname adlı eserinde de ifade edilmektedir. Keza Menakıb-i Evhadü’d-Din-i Kirmani’de Debbağlar mahallesinde bir zaviye ve mescid bulunduğu, gene burada Külhaduzlar adında bir mahalle olduğu ve mahallede bulunan bir evin kapısının birinin mescide diğerinin ise dışarıya açıldığı ifade edilmekte olup ve bu evde Evhadü’d-Din Kirmani’nin ikamet etiği belirtilmektedir.

Kayınpederi ve hocası olan Evhadü’d-Din Kirmani ile birlikte Kayseri’ye yerleşen Ahi Evren’in burada Ahi Teşkilatını tekrardan özgün bir şekilde kurduğu bilinmektedir. Burada devletten himaye ve destek alarak, bir sanayi sitesi inşa etmişti. Ahi Evren’de bütün sanat dallarının ve debbağların piri olarak burada hizmet vermekteydi. Ayrıca bu sanayi çarşısında Debbağ Mahallesi’nde bulunan bir cami ve hanıkahta Ahi Evren’in kurduğu Ahi teşkilatı mensuplarına dini, fikri ve ilmi eğitim verdiği de bilinmektedir.

Ahi Evren ayrıca hocası Evhadü’d-Din Kirmani’nin kızı Fatma Hatun ile de evliydi. Fatma Hatun Bektaşiler arasında “Kadın Ana” ve “Kadıncuk Ana” olarak tanınmakta idi. Ahi Evren ayrıca Kayseri’de bulunduğu dönemlerde eşi Fatma Hatun aracılığı ile Bacıyan-ı Rum yani Anadolu Bacıları Teşkilatı’nı da kurmuşlardı.

Ahi Evren 1205 yılında Kayseri’ye geldiği zaman burada Ermeni, Rum, çok az sayıda da olsa Hıristiyan Türkler’den oluşan yerli bir halk ve zamanla buraya göç eden Müslüman Türkler bulunmaktaydı. Kayseri’de bu dönemde siyasi istikrarsızlıklar olduğu gibi; aynı zamanda da etnik ve dini yönden yalnızlaştırılmış ve toplumsal alanda ikinci plana itilmiş bir müslüman Türk kitlesi söz konusuydu. Özellikle müslüman tüccarlar, yerli olan Rum ve Ermeni ticaret erbabı ile rekabet edemeyecek seviyedeydiler. Ahi Evren bu durum ile ilgili faaliyetlerde bulundu ve özellikle müslüman esnafı bir birlik altında toplamaya başlayıp, gayr-i müslüm ticaret ve san’at erbabı ile rekabet edebilecek seviyeye gelmelerini sağladı.

Ahi Evren 1227 ve 1228 yıllarından sonra Sultan I. Alaü’d-Din Keykubat’ın isteği ile Konya’ya yerleşmiştir. Konya’ya gelen Ahi Evren burada hem san’atını icra ediyor hem de Hanikâh-ı Lala ve Hanikâh-ı Ziyâ’nın müderrisliğini yürütüyordu. Aynı zamanda etrafında birçok talebe bulunuyordu. Sultan’dan azami derece destek ve himaye gören Ahi Evren aynı zaman da sultan adına bazı eserler de kaleme almıştır.

Sultan I. Alaü’d-Din Keykubat’ın, oğlu II. Giyasü’d-Din Keyhüsrev tarafından bir suikast sonucu öldürülmesi ile birlikte tahta geçen yeni sultan, iktidarın aleyhinde olduklarını düşündüğü Ahi ve Türkmenleri cezalandırmaya kalkmıştır. Ahi Evren ile birlikte birçok Ahi ileri gelenleri bu süreçte tutuklanmışlardır. Elvan Çelebi’nin “Menakib’ül-kudsiyye” adlı eserinden bu tutuklananlar arasında Baba İlyas-ı Horasani’nin de bulunduğunu ve bazı müritlerinin öldürüldüğünü öğrenmekteyiz.

Nitekim bu dönemde Baycu Noyan komutasındaki Moğol ordusu Anadolu’ya girmiş ve Moğollar ile II. Giyasü’d-Din Keyhüsrev’in 80 bin kişilik ordusu arasında Kösedağ Savaşı meydana gelmişti. Selçuklu ordusu Moğol ordusu karşısında ağır bir yenilgiye uğramıştı. Savaşı kazanan Moğollar Anadolu’da ilerlemeye devam etmiş ve Kayseri’de şehri savunan Ahiler ile mücadele etmişlerdi. Şehri ele geçiren ve yakıp yıkan Moğol ordusu Kayseri’de bulunan birçok Ahi’yi ve Bacı Teşkilatı mensubunu da katletmişti. Bu mücadelede Ahi Evren’in eşi Fatma Bacı’da Moğollar’a esir düşmüştü.

Sultan’ın ölümünden sonra saltanat naibliğine getirilen Celalü’d-Din Karatay tutuklanmış olan Ahi ve Türkmen ileri gelenlerini serbest bırakmıştır. Ahi Evren bu dönemde Denizli’ye gitmiş daha sonra Kırşehir’e yerleşmiştir. Mevlana’nın oğlu Aladü’din-i Çelebi’nin de bu dönemde Kırşehir’e gittiği bilinmektedir. Mevlana’nın hocası olan Kalenderî şeyhi Şems-i Tebrizi’de bu dönemde öldürülmüştür. Kayeri’de dağılan Ahi teşkilatı ve Ahiler Kırşehir’de tekrardan güçlenmeye çalışmış ve tekrardan organize olmaya başlamışlardır. Ahi Evren öldürülmesine kadar olan dönemde hayatının son 14 yılını Kırşehir’de geçirmiştir.

Ünlü Selçuklu veziri Calalü’d-din Karatay’ın şehzadelerin vekili olarak devleti yönetirken 1254 yılında aniden ölmesi üzerine, şehzadeler arasında taht kavgaları başladı. Böylece II. İzzü’d-din Keykavus ile IV. Kılıç Arslan arasında taht mücadelesi vukû buldu. Ahiler ve Türkmenler II. İzzü’d-din Keykavus’u destekliyor, IV. Kılıç Arslan ise Moğollar’dan destek alıyordu. Şehzadelerin arasını bulmak mümkün olmadı ve sonuç itibarı ile Hülagü Han duruma müdahele etti ve IV. Kılıç Arslan 1261 yılında tahta oturdu. Böylece II. İzzü’d-din Keykavus taraftarları olan kişiler ile bilrikte Ahiler takip altına alınmaya başladı. Nitekim bu yaşananlardan sonra Ahiler birçok şehir ve köyde isyan hareketi başlattılar. Devlet ile Ahiler ve Türkmenler arasında ciddi mücadeleler baş gösterdi. Nitekim bu mücadeleler sırasında devlet Ahileri takip altına alıyor, Ahiler’e ait iş yerleri ellerinden alınıyor, tekke, zaviye ve medreselerine el konuluyor ve Kalenderi dervişler ile taraftarlarına veriliyordu. Birçok şehirde Ahiler katledildiler. Bu katledilenler arasında Ahiler’in lideri Ahi Evren’de bulunmaktaydı. Katliamlardan kaçan birçok Ahi, Bizans’a ve Uç bölgelere doğru göç etmeye başladılar.

Ahi Evren teşkilatçılığı ve liderleri yanında aynı zaman devrin ünlü âlimlerinden dersler almış, iyi bir eğitim görmüş bir âlimdir. Ahi Evren, Ahi teşkilatının kuruculuğu dışında devrinin önemli bir filozofu, fikir ve dava adamı olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle zaviye, tekke ve hanikahlarda müderrislik yapmış bir zaâttır. Bir düşünür ve fikir adamı olarak birçok eser kaleme almış ve hatta birçok eserini döneminin hükümdarına sunmuştur. Ahi Evren kaleme aldığı eserlerinde adını vermek yerine kendisinden bahsederken, “bu fakir“, “bu zaif” gibi adlar ile anmıştır. Bunun en büyük sebebi ise kendisinin Melamet anlayışından kaynaklanmaktadır. Nitekim Melamilik’te kişinin başarılarını ve iyiliklerini gizli tutması esastır.

Umut Güner

Şeyh Hazinî tarafından telif edilerek Sultan (III.) Murad’a sunulan bir Yesevî Menâkıbnâmesi olan Cevâhiru’l Ebrâr’da[1] “Türklerin pîri”, “Türklerin sultânı”, “kutubların kutbu”, “din sultânı”, “takva eri” olarak anılan ve daha yaygın olarak “Pîr-i Türkistan” adıyla mâruf büyük Türk mutasavvıfı.

Ahmed Yesevî, Batı Türkistan’da Tarım ırmağına akan Şahyar nehrinin bir kolu olan Karasu üzerindeki Sayram’da doğmuştur. İsmindeki şehir nisbetini anne ve babasını kaybettikten sonra kız kardeşiyle yerleşip ilk tahsiline başladığı ve Buhara’daki faaliyetinden sonra tekrar dönerek millî nefhâsını üflediği, efsânevî Oğuz Kağan’ın da idâre merkezi olduğuna inanılan Yesi şehrinden almıştır. İnanışa göre 7 yaşındayken Hızır’ın delâletine nâil olan ve Hz. Peygamberin sahâbesi sayılan Arslan Baba’nın terbiyesinden geçen bu büyük mürşidin târihî olarak ise Yusuf Hemedânî’nin[2] halîfelerinden olduğu kabûl edilmektedir.

Goethe’nin İtalya Agrigento’daki Hippolytos lâhdini görünce büyük sanatkâr duyuşuyla onun bir Yunan eseri olduğunu anlaması gibi Yahya Kemal Beyatlı’nın da Hoca Ahmed Yesevî’nin Türk milliyetinin esas menbâı olduğu yönündeki kuvvetli sezgisiyle Fuad Köprülü’ye müteveccihen sarf ettiği, “Ahmed Yesevî’yi araştırın. Bizim asıl milliyetimizi onda bulacaksınız” sözü, Yesevî’yi millî târih yazıcılığımızın en önemli figürü olarak ortaya çıkarmıştır. Ahmed Yesevî, Fuad Köprülü’ye, göre tasavvuf mesleğine girip Acemleşmeden İslâmlaşarak Türk özünü muhafaza eden ve bunu Deşt-i Kıpçak, Türkmen ve Azerbaycan sâhası ile Türkiye ve Rumeli’ye aktaran millî bir tarîkat kurmuştur. 15. asır kaynağı Hacı Bektâş-ı Velî Vilâyetnâmesi’ndeki[3] güçlü Ahmed Yesevî vurgusu, Evliya Çelebi’nin Azerbaycan ve Anadolu sâhasından menkâbelerini aktardığı çeşitli Yesevî dervişlerinin ve Balkanlar’daki Rûm abdallarının varlığı bu etkiyi doğrulamaktadır.

Hoca Ahmed Yesevî’nin uzak ülkelerde yüz binden çok müridinin ve pek çok halifesinin olduğu rivâyet edildiği gibi Türk dünyasındaki tesir ve yaygınlığını resmeden güzel bir örnek olarak Üsküplü Şâir Atâ[4], Semerkandlı Şeyh Zekeriyya gibi Rumelili, Mâverâünnehirli ve Türkiyeli tanınmış bâzı şahsiyetler tarafından soy atası kabûl edilmiştir ki bunların arasında Seyahatnâme’sinin 6. cildindeki şu ifâdelerle, “seyyâh-ı âlem” ve “nedîm-i beni-âdem”, sevgili ve kıymetli Evliya Çelebi’miz de yer almaktadır: “Süleymân Hân aleyhi’r-rahmetü ve’l-gufrân rûhiyçün ve bu gazâlarda bulunan pederimiz Ser-zergerân-ı Dergâh-ı âlî, ya‘nî Dervîş Mehemmed Zıllî ibn Kara Ahmed ibn Kara Mustafâ ibn Yavuz Er ibn Ece Ya‘kûb ibn Germiyânzâde Ya‘kûb ilâ Türk-i Türkân Hoca Ahmed-i Yesevî ibn Muhammed Hanefî ve ilâ İmâm Zeyne’l-âbidîn ve ibn İmâm Hüseyin ve ibn İmâm Ali ve Fâtımatü’z-Zehrâ ve bizzât cedd-i ızâmımız Hazret-i Risâlet-penâh rûhiyçün Allâh rızâsıyçün el-Fâtiha ma‘a’s-salavât.”

Evliya Çelebi’nin verdiği şecere ile Hz. Peygamberin neslinden sayılan Ahmed Yesevî, şeriat ile tarîkatı telif ederek tasavvufun Türkler arasında hızla yayılmasını sağlamıştır. Bunda bilhassa yalın ve anlaşılır bir Türkçeyle yazılmış “Hikmet”lerinin rolü büyüktür. Köprülü bu “Hikmet”lerin lirizmden mahrum, iptidâî ve didaktik manzûmeler olduklarını söylese de bu başarılarını teyid eder.

Hoca Ahmed Yesevî, Hz. Peygamber 63 yaşında vefât ettiği için bu yaşa ulaştığında

“Sabah erken pazartesi günü yere girdim

Mustafa’ya mâtem tutup girdim ben işte

Altmış üçte sünnet dedi işitip bildim

Mustafa’ya mâtem tutup girdim ben işte” diyerek bir çilehâneye kapanmış ve ömrünün kalan kısmını burada tamamlamıştır. Gelenek, bir o kadar daha yaşadığını söylemektedir. Onun Türklüğün mânevî babalarının en ulularından olduğu, Müslüman ve Türk kimliğini mezceden bir millî terkîbin mebdei bilindiğini ve öyle bilinmeye devâm edeceği mânevî hakikatini bir Anadolu insanına yaşını sorduğunuzda, Hz. Peygamber’in yaşını geçmiş ise, size vereceği “Haddi aştık!” cevâbında bulabilirsiniz.

Göktürk Ömer Çakır

---

Kaynaklar

[1] (II.) Selim devrinde Mâverâünnehir’den Türkiye’ye gelen Yesevîyye müntesibi Hazînî tarafından telif edilen, Yesevî tarîkatı hakkındaki bu eserde tarikatın âdap, erkân ve târihinden bahsedilmektedir. Eser, Fuad Köprülü tarafından keşfedilmiş ve başyapıtı olan Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar’da Ahmed Yesevî hakkındaki değerlendirmeler büyük ölçüde bu esere dayandırılmıştır.

[2] 1048 – 1140 yılları arasında yaşamış Horasanlı mutasavvıf.

[3] A. Y. OCAK’tan öğrendiğimize göre; 15. asrın sonu ve 16. asrın başlarında yazıya geçirilmiş, Hacı Bektâş-ı Velî’nin hayatı ve menkıbelerine dâir anlatıların içerisinde en fazla öne çıkan, mensur, manzum veya karışık pek çok nüshası bulunan eserdir. Yazarı konusunda ihtilâflar olmakla berâber Uzun Firdevsî’nin ismi öne çıkmıştır. Eserde Orta Asya’dan Anadolu’ya intikâl eden gelenekler, Hacı Bektaş’ın Horasan’dan Anadolu’ya gelip dergâhını kurması; Yesevî ve Haydârî dervişleri etrâfında gelişen efsâneler ve Hacı Bektaş’ın İslâm’ı yayma gayretleri anlatılmaktadır.

[4] Tuhfetü’l-uşşâk mesnevîsinin müellifi olan, 15. – 16. asırda yaşamış Nakşî şâir.

Erken Cumhuriyet dönemi ve onun getirmiş olduğu inkılâplar, Batılılaşma ve Milliyetçilik gibi birbirine zıt iki kavram arasında bir denge arayışıdır. Yenilikler, teorik altyapı olarak Osmanlı reformlarının devamı olmakla birlikte, yeniliklerin uygulanma biçiminde yöntemsel olarak önemli farklılıklar bulunmaktadır. İnkılâpların, Osmanlı reformlarından en önemli farklılığı, sahip oldukları seküler karakterdir. Cumhuriyetle birlikte eğitim sisteminde görülen en önemli değişiklik, yetiştirilmek istenen insan tipinin değişmesidir.
Eğitim; Cumhuriyet Yurttaşları yetiştirmeyi amaçlar.
Toplum mühendisliğinin en önemli aracıdır.
Yetiştirilmek istenen insan tipi:
Kendisini Türk olarak tanımlayan,
Toplumun medenileşmesine katkı sağlayan
Dini değil, bilimi kendisine referans olarak kabul eden

TEVHİD-İ TEDRİSAT KANUNU
Cumhuriyet hükümetinin kurulduğu ilk günlerde mektep-medrese ayrışması daha da derinleşerek devam ediyordu.
Her bakanlık ihtiyaç duyduğu nitelikli elemanları yetiştirmek için kendine bağlı okullar açmış ve böylece Osmanlı eğitim kurumları Harbiye Nezâreti, Maarif-i Umûmiye Nezâreti, Evkaf Nezâreti, Şer’iyyeNezâreti Ziraat, Ticaret, Orman ve Maâdin vb. nezâretleri tarafından yönetilir hale gelmişti. 3 Mart 1924’de çıkarılan Tevhid-i Tedrisât Kanunu’yla; Şer’iye veEvkaf Vekâletleri lağvedilmiş ve medreseler Maarif Vekâleti’ne devredilerek tedricen kapatılmıştır. Kanun tasarısını hazırlayanlar gerekçelerini; bu girişimle Tanzimat’tan itibaren devam eden ve birbiriyle uyuşmayan ve uzlaşmayan iki farklı eğitimin, dolayısıyla iki farklı düşünce ve duyguda birey yetiştirme sorununun çözüleceğine, eğitim sisteminin artık “bir millet” yetiştireceği tezine dayandırmışlardır.

Bu yasa çerçevesinde;
İmam-hatip okulları
İstanbul Üniversitesi’nde İlahiyat Fakültesi açıldı.
Askerî Îdadiler liseye dönüştürüldü. Askerî okullar 1925’te çıkarılan bir kanunla Millî Savunma Bakanlığı’na bağlandı.
Diyanet İşleri Başkanlığı kuruldu.

Prof. Dr. İsmet TÜRKMEN tarafından yanıtlanmıştır.

Yeni düzenin temellerinin atıldığı blokların şekillendiği, soğuk savaşın başladığı ve geri kalmış ülkelerin başkaldırdığı bu bunalımlı süreci, Türkiye de endişe ile takip etmekteydi. Türkiye’de Tek parti döneminin son yıllarına damgasını vurmuş olan İkinci Dünya Savaşı, etkilerini yakından hissettirmiştir. Özellikle İkinci Dünya Savaşı sonunda Türk siyasi yapısının önemli derecede değişikliğe uğramış olduğu hakikattir. Bu süreç Türkiye’nin toplumsal dinamiklerini görmek ve anlamak açısından son derece kritik olmakla beraber 1946 yılı sonrası çok partili hayat deneyimi esasında savaş yıllarının sosyal yaşamdaki dönüşümleri ile bağlantılıdır. Bu bağlamda İkinci Dünya Savaşı sadece savaşan ülkelerin tarihlerinde değil, Türkiye gibi savaşa katılmamış, fakat onun etkilerini yakından hissetmiş ülkeler açısından da önemli bir dönüm noktasını teşkil etmiştir. Türkiye, savaşa girmediği halde savaşın sıkıntılarını yaşamış, olmakla beraber, 1923’ten itibaren iktidarı elinde tutan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)’ne yönelik hoşnutsuzluk ekonomik sıkıntılarla birleşince had safhaya ulaşmıştır.

Savaşın “Demokrasi Cephesi”nin zaferi ile sonuçlanması, bütün dünyada tek partili yönetimlerin gözden düşmesine ve demokratik olmayan ülkelere karşı olumsuz bir görüşün yayılmasına yol açmıştır. Böylece, İkinci Dünya Savaşı’nın son yılında cumhuriyetten demokrasiye geçmedeki kararlılık herkes tarafından açıkça dile getirilmiştir. Türk siyasi yaşamında 1945-1950 yılları arasında Türkiye, kurulan düzende yerini alma çabasına girmiş ve bu döneme değin varlığını sürdürmekte olan rejim değişerek, çok partili siyasal yaşama dönülmüştür. Ayrıca, Türkiye’nin içinde bulunduğu zor şartlar birçok sorunu da beraberinde getirmiştir. Ülke siyasetine tesir eden bu gerçekler ve gerek savaş yıllarında gerekse sonrasında Türkiye genelinde etkisini hissettirmiş olan iktisadi yıkım, Demokrat Parti(DP) başta olmak üzere diğer siyasi partilerin ortaya çıkmalarında etkili olmuştur. Bu doğrultuda, tek parti iktidarının yerini DP’ye bırakması 1950 yılında gerçekleşmiştir. Bu nedenle, savaşın bittiği 1945 yılı ile iktidarın el değiştirdiği 1950 yılı arasındaki gelişmelere “demokrasiye geçiş dönüş” olarak bakılmaktadır.

Prof. Dr. İsmet TÜRKMEN tarafından yanıtlanmıştır.

Osmanlı padişahları sefere çıkmanın haricinde gerek Batı gerek Doğu’daki herhangi bir ülkeye seyahat etmemiş, birkaç padişah haricinde kendi ülkelerini dahi gezmemiştir. Ancak sonraki süreçte padişahların ordu başında sefere çıkma geleneğinin değişmesi sebebiyle, padişahların bu yaptığı seyahatler, daha önem arz etmeye başlamıştır. Seyahatin görünen sebebi III. Napolyon’un Paris Milletlerarası sergisine davetti.

Ancak Osmanlı Devleti’nin, Balkan topraklarında meydana gelen milliyetçi ve ayrılıkçı hareketler, Girit’teki karışıklıkların Avrupa devletleri tarafından desteklenmesi, Rusya ile son dönemdeki ilişkiler, seyahatin mahiyetini değiştirmiştir. Bu yeni gelişmeler, seyahatin süresini ve ziyaret edilecek ülke sayısını arttırmıştır. Osmanlı hükümetinde oluşan, seyahatin Avrupa devletleri ile olan siyasi ilişkilerin daha da geliştirilmesi, batının yeniliklerini görme ve ülkede uygulama çabası bakımından faydalı olacağı şeklindeki düşünceye paralel fikirler yerli ve yabancı basında da seyahat öncesinde sık sık yer almaktaydı. Rusya’nın entrikalarına karşı Osmanlı Devleti, Fransa ve İngiltere’nin yardımını almak için bazı çareler arıyordu. III. Napolyon’un Paris’te açtığı bu genel sergi, bu yardımı almak için en münasip yol olarak değerlendirildi ve bundan istifade etmek düşüncesi ile Avrupa seyahatine karar verildi. Avrupa devletlerinde, Sultan Abdülaziz’in seyahat kararı üzerine bir hareketlilik başlamış ve İngiltere, sultanın Malta’ya uğraması ihtimali üzerine, sultanı merasimle Malta valisine emir vermişti.

Ancak Bâbıâli çektiği bir telgrafla böyle bir ihtimalin söz konusu olmadığını bildirmiştir. Yine padişahın İtalya’yı ziyaret edip etmeyeceğini Floransa’dan sormakta olan Rüstem Beye de zatı şahanenin Napoli’ye uğrayacaklarsa da asla dışarı çıkmayacaklarını natık bir telgraf çekilerek İtalya merasim nazırının merakını izale eylemişti. İstanbul’dan hareket etmeden önce tüm hazırlıklar tamamlanmıştı, hareketten bir gün evvelinde ise vükela mabeyne gelerek sultana iyi dileklerini sunarak, Allah’tan selamet dilediler. Yine müttefik devletlerin sefirleri de huzura çıkarak hünkâra iyi yolculuklar temennisinde bulunmuşlardır. Hareket tarihi 21 haziran 1867 (18 sefer 1284) Cuma günü olarak kararlaştırılmıştır. Padişah 21 Haziran 1867 yılında Ortaköy Camii’nde yapılan Cuma selamlığından sonra Sultaniye Vapuru’na binerek yolculuğa başlamıştır. Yolculuk sırasında sultanın maiyetinde bulunanlar şöyledir; Oğlu Yusuf İzzeddin, veliaht Murad, şehzâde Abdülhamid Efendi’nin yanı sıra, Başmâbeynci Cemil, Başkâtip Emin Beyler, ikinci imamı, 6 mâbeynci, 4 yâver, 6 yüksek rütbeli subay, 10 subay, 6 silâhşor, kendisinin 12, şehzâdelerin de 6 hizmetkârı. Yolculuk gayet olumlu bir havada başlamış. Oğlu Yusuf İzzeddin, veliaht Murad ve şehzade Abdülhamid’in de bu seyahate katılmaları, onlar için ileride çok olumlu bir tecrübe olsa da bunun yanında sultanın, kendisinin yokluğunda tahtı için tehlike oluşturabilecek bu isimleri yanında götürmesi de dikkate değer bir hamledir.

Sultan Abdülaziz’in yolculuk güzergahı sırasıyla; Çanakkale Boğazı ve oradan İtalya’nın bir şehri olan Messina’ya uğranılmış, 29 Haziran 1867 Cumartesi günü Fransa’nın Toulon limanın varmış ve limanda 100 parça gemi tarafından selamlanmıştır. 1 Temmuz’dan 11 Temmuz’a kadar Paris’te kalan sultan, bu süreçte Paris’teki sergiyi de gezmiştir. 1867 yılında açılan Paris sergisi; Osmanlı Devleti’nin katıldığı IV. Uluslararası sergidir.Bu serginin diğerlerine göre önemi, Osmanlı Devleti’nin evrensel sergiler arasında bu sergiye bizzat sultanın sergiye teşrif etmesidir. “Açılışta Sultan Abdülaziz’in dışında Rus Çarı, Avusturya İmparatoru, Belçika, Portekiz, İsveç ve Prusya kralları başta olmak üzere Avrupa’nın bütün önemli liderleri bulunmuştur.” Sultan Abdülaziz Paris sergisini gezmiş ve daha sonrasında 1 Temmuz 1867’de Endüstri Sarayı’ndaki ödül töreni katılmıştır. Düzenlenen ödül töreninde; Osmanlı eşyalarının başkomiseri Selahaddin Bey’e Legion d’Honneur nişanının Officier (subay), Miralay Esad Bey’e de Chevalier (şövalye) rütbesi verilmiştir. Sultan Abdülaziz sergiyi 10 Temmuz’da son kez gezmiş ve sergiden aldığı Serves Porselen ve kristallerini İstanbul’a göndermiştir. 12 Temmuz 1867’de de Londra’ya gitmek üzere Paris’ten ayrılmış Fransız halkına da maddi ihsanda bulunmuştur.

Sultan Abdülaziz’in İngiltere ziyareti
10 günlük Paris ziyaretinden sonra Fransa’dan ayrılan sultan ve maiyeti Manş denizi aşarak, diğer ziyaret rotası olan İngiltere’ye geçmişler ve Dover Limanı’ndan İngiltere topraklarına ayak basmışlardır. Liman baştanbaşa donanmıştı, başta Kraliçe namına veliaht olmak üzere Cambridge Dükü, Lord Sidney, Sutherland Dükü ve diğer bazı devlet adamlarıyla yüksek rütbeli subaylar Hükümdarı selâmladılar. Sultan maiyetindeki ve onu karşılayanlarla birlikte Lord Warden Hotel’de yemek yemiş ve ardından Londra’ya geçilmiştir. Sultan’ın İngiltere ziyareti de Fransa ziyareti gibi temaşa ile başlamıştı. Sultan Cumartesi günü Buckingham Sarayı’na varmış ve burada misafir edilmiştir.

Belçika ziyareti ve Liege’de karşılanış
Sultan Avrupa seyahatinin dönüş yolculuğuna başlamış bu dönüş yolculuğunda birkaç ülke ile daha görüşme hedeflenmişti. Belçika ziyareti de bunlardan biriydi. Sultan ve maiyeti Liege garına gece saat 01:00 sularında varmış ve onu II. Leopold karşılamıştır. Garda birinci sınıf yolculara mahsus salon göz kamaştırıcı bir surette verilecek ziyafet için hazırlanmıştı. Salonun girişi ve bütün bina Türk bayrakları ile ve ağaç dallan ile süslenmişti. İçerisi ise, çiçekler ve mumlar ile bezenmiş harikulade bir görünüm arz ediyordu.

Prusya’ya hareket ve Sultan’ın Koblenz’de karşılanışı
Seyahat programında dönüş yolu üzerinde bulunan Viyana’dan geçişin gerçekleşmesi için Prusya topraklarından geçmek gerekti. Sultan Abdülaziz’in Fransa ve İngiltere ile bu seyahat çerçevesinde yakın ilişkiler kurması, basının da bu ilginin Rus Çarı ve Prusya kralına bile gösterilmediği üzerinde sık sık durmasına rağmen Prusya kralı, sultanın olağanüstü bir şekilde ağırlanmasını istemiştir. Sultan ve maiyeti Prusya topraklarında bulunan 24 Temmuz 1867 tarihinde Koblenz’de görkemli bir şekilde ağırlanmıştır. Bu davranışın altında yatan temel sebep nedir tam olarak bilinemez lakin akıllara, Prusya’nın Almanya devletini kurmak adına Osmanlı Devleti’ne yakınlık gösterdiği ihtimali gelmektedir. Sultan maiyetiyle birlikte Koblenz garında uğurlama merasimiyle birlikte Bavyera bölgesinde ilk durak yeri olan Nürnberg şehrine gelmiştir. 25 Temmuz 1867 gecesinde vardıkları bu şehirde konaklamış, 26 Temmuz akşamı Viyana’dan önceki son durak yeri olacak Passo şehrine ulaşmışlardır. Sultan bu şehirde de ayrıcalıklı bir şekilde karşılanmıştır.

Sultan’ın Viyana Seyahati
27 Temmuz 1867 tarihinde Avusturya’ya ulaşılmıştır. Sabah on bir sularında Viyana’nın demiryolu bölgesine varılmış ve Avusturya İmparatoru Sultan Abdülaziz’i burada karşılamış ve resmi görüşmeler yapılmıştır. Daha sonra kral, alay arabaları ve tören eşliğinde misafirini ünlü sarayına götürmüş ve sarayının büyük bölümünü sultan ve beraberindekilere tahsis ettirmiştir. Gerekli olan misafirperverliği göstermiş ve akşam Sultan onuruna bir yemek vermiştir. Avusturya imparatoru, Sultan Abdülaziz’i beş gün misafir etmiş ve bu süre içinde gerekli olan misafirperverlik ve saygıda kusur etmemiştir. 31 Temmuz 1867 Çarşamba günü sabah vakti, söz konusu saraydan alay arabaları eşliğinde ayrılan sultan, Tuna Nehri İskelesine varmış, daha önce hazırlanmış vapurlara binilerek, akşam saat iki sularında Peşte’ye ulaşılmıştır. Sultanın Peşte’den sonraki diğer güzergahları sırasıyla; Rusçuk ve Varna’dır. Buralarda da coşkuyla karşılanan Sultan Abdülaziz, maiyetiyle birlikte Varna’dan ayrılmıştır. Kafile 7 Ağustos 1867 tarihinde İstanbul boğazına girmişti. Filonun Anadolu ve Rumeli fenerlerinin önüne gelmesi ile birlikte, kalelerden muntazam top atışları yaparak sultanın İstanbul’a girişi duyuruluyordu. Bütün devlet erkanı, memurlar ve hademeler, sefaret çalışanları, İstanbul’da bulunan elçiler, dini liderler, kız-erkek okul çocukları, tarikat şeyh ve dervişleri, gruplar halinde elli gemiden oluşan bir kafile şeklinde sultanı boğazın girişinde karşılamışlardır. Sultan Abdülaziz ordusunun başında olmaksızın, Batı memleketleri veya Avrupa’yı sadece seyahat ve ikili ilişkiler kurmak amacıyla ziyaret eden ilk ve son Osmanlı padişahıdır. Aslında bu gezi onun arzusundan çok yakınındaki devlet adamlarınca düzenlenen ve planlanan bir olay demek daha doğrudur.

Girit isyanı ve “Şark Meselesi” nin tekrar alevlendirilmesi gibi sebeplerden dolayı endişe verecek bir şekil almıştı. Alî Paşa hükümeti, üstadı Reşid Paşa gibi bir taraftan bu olaylarla mücadeleb ederken diğer tarafın da, ‐Rusya’nın entrikalarına karşı‐ eski müttefikleri olan, Fransa ve İngiltere’nin desteğini almayı zorunlu görüyordu. III. Napolyon’un, Paris’de açacağı “Umûmî Fuar” bu amaç için önemli bir fırsattı. Gezinin altyapısını oluşturan Alî Paşa aslında geziyi bir emr‐i vaki haline getirmişti. Sırasıyla Çanakkale Boğazı, Messina, Tulon’a varılmış, halkın büyük tezahüratı altında trenle Marsilya’ya gelinmiş, 30 Haziran’da Paris Garı’nda İmparator III. Napolyon tarafından törenle karşılanmıştır. Tuileri Sarayı’nda misafir olunmuş, 10 gün kadar burada kalınmıştır. Daha sonra benzeri merasimler altında Manş Denizi geçilerek Dover Limanı’ndan İngiltere topraklarına ayak basılmıştır. Kraliçe Victoria kendisine İngiltere’nin en büyük nişanı olan “Dizbağı Nişanı” nı takdim etmiş, ayrıca iki hanedan arasında akrabalık kurmak isteğini de bildirmişti. Ancak bu teklifine red cevabı almıştır. Sultan Abdülaziz Londra’da gezip görülecek askeri ve Sinai tesisleri inceledikten sonra 23 Temmuz 1867’de Belçika’ya uğurlanmış, burada Kral II.Leopold tarafından karşılanmıştır. Oradan da Viyana’ya geçmiş, burada da Prusya Kralıyla görüşmüştür. Viyana’da Francois Joseph’in üç gün misafiri olduktan sonra Vidin‐Rusçuk‐Varna yoluyla devam etmiş.Varna’da tekrar Sultaniye zırhlısı ile 7 Ağustos 1867’de İstanbul’a dönmüştür. Genel olarak bakıldığında; Sultan Abdülaziz’in Avrupa seyahati görünüş olarak muhteşem ve parlak bir seyahattir. Uğradığı her ülkede Sultan ve maiyeti halkın gözlerini kamaştırmış, gazetelerin manşetlerini süslemişlerdir. Ancak ani gelişmeler ve dengeler nedeniyle siyasi sonuçlar açısından istenilen hedeflere ulaşılamadığı da bir gerçektir.

İbrahim AYKUN

Bozkır Türk devletinde hemen her Türk savaşa hazır durumunda olduğundan ve askerliğe hususî meslek gözü ile bakılmadığından, Türk ordusu ile diğer bütün yerleşik ve orman kavimlerinin orduları arasında şu üç büyük fark derhal dikkati çekmektedir.

a. Türk ordusu “ücretli” değildi Diğer milletlerde askerî kuvvet çoğunlukla, para ile tutulan kimselerden teşkil edilirken (-ki bu sistem dünyada son asırlara kadar sürüp gelmiş ve İlk ve Ortaçağlarda birçok Türk genci de Roma, Bizans ve Abbasî hilâfet ordularında ücret karşılığı hizmet görmüştür-), Türklerde ordu, devletin tabiî savunma gücü sayılırdı (Yalnız, daha ziyade ticaret işleri ile meşgul Hazar hakanlığında yabana ücretli asker de istihdam edilmiştir).

b. Türk orduları daimî idi (zira kadın-erkek, yaşlı-genç herkes her an savaşabilecek durumda olup, bu, Bozkırlının en tabiî hayat tarzı icabı idi). Türklerin sporları, eğlenceleri ve avlanmaları bile askerî egzersizler niteliğinde idi.

c. Türk orduları temelde süvarilerden kurulu idi, yâni atlı kuvvetler yanında yer alan ve daha ziyade yardımcı olarak iş gördürülen “yaya”lar sayıca da oldukça azdı (Diğer milletlerde ise orduları piyade birlikleri meydana getirirdi. Süvarilik diğer topluluklara Türk tesiri ile sonradan girmiştir). Bundan dolayı da Türk ordularının yetiştirilme tarzı, hazırlık eğitimleri ve muharebe taktikleri yabancılarınkinden tamamen farklıydı.

Tarihçi akademisyen Mustafa TANRIVERDİ tarafından yanıtlanmıştır.

Uhud Gazvesi’nden dört ay sonra Safer 4/Temmuz 625’te müslümanları üzüntüye garkeden bir olay cereyan etti. Âmir b. Sa’saa kabilesi başkanı Ebû Berâ (asıl adı: Âmir b. Mâlik) Medine’ye gelerek kabilesine İslâm’ı anlatacak kimseler göndermesini Hz. Peygamber’den rica etti. Fakat Hz. Peygamber, davetçilerin başlarına bir tehlike gelebileceğinden endişe ettiğini söyledi. Ebû Berâ’ın onların emniyetini garanti etmesi üzerine Hz. Peygamber ehl-i suffeden yetmiş kadar kurrâyı adı geçen kabileye gönderdi. Davetçiler Âmir b. Sa’saa kabilesine İslâmiyeti tanıtacak ve Kur’an-ı Kerim öğreteceklerdi. Heyet, Bi’r-i Maûne denilen kuyunun yanına varınca konakladı. İçlerinden Harâm b. Milhân adlı sâhâbî Âmir b. Sa’saa kabilesinin reisine Hz. Peygamber’in mektubunu götürdü. Bu sırada Ebû Berâ’ın öldüğüne dair bir şayiamn çıkması üzerine, elçi, mektubu Ebû Berâ’ın yeğeni Âmir b. Tufeyl’e verdi ve yanındakileri İslâm’a davet etti.

Öteden beri İslâm’a karşı olan Âmir b. Tufeyl, mektuba itibar etmediği gibi elçiyi de öldürttü. Ardından Bi’r-i Maûne’de bulunan İslâm davetçilerine saldırmak üzere kabilesinden adam toplamaya çalıştı. Ancak Ebû Berâ, davetçilere eman tanıdığını ilan ettiği için kimse onun sözüne kulak asmadı. Bunun üzerine Âmir b. Tufeyl’in Süleym kabilesinin kollarından topladığı askerler İslâm heyetine saldırarak Amr b. Ümeyye ve Ka’b b. Zeyd hariç hepsini öldürdüler. Esir edilen Amr b. Ümeyye, Âmir b. Tufeyl tarafından serbest bırakıldı. Amr Medine’ye gelirken Âmir kabilesinden yolda rastladığı ve Hz.Peygamber’in eman vermiş olduğu iki kişiyi bilmeden öldürdü.

Daha sonra Hz. Peygamber bu iki maktulün diyetini ödedi. Hz. Peygamber olayı öğrenince çok üzüldü. Çünkü İslâm davetçileri savaş maksadıyla değil, irşad için gönderilmişlerdi. Üstelik savunmasız idiler ve kendilerine can güvenliği verilmişti. Rahmet peygamberi olan Hz. Muhammed, kendisine ve ashabına yapılan haksızlık ve tecavüz karşısında bedduaya yeltenmediği halde, otuz veya kırk gün sabah namazlarında Bi’r-i Mâûne faciasına yol açan kabilelere beddua etmiştir.

Tarihçi akademisyen Murat Serdar tarafından yanıtlanmıştır.

Suffe, Mescid-i Nebevî’nin bitişiğinde üzeri hurma dallarıyla örtülü, fakir, kimsesiz ve barınacak yeri olmayan müslümanlar için yapılmış gölgeliğe denir. Burada kalanlara Suffe ehli, Suffe ashâbı denilirdi ki kendileri ilim tahsili ile meşgul olurlardı. Suffe ashabı, kimsesiz muhâcirler, bekârlar, Arap kabilelerinden Müslüman olup Medine’ye göç edenler ile ilim tahsil etmek isteyen sahâbîlerden oluşuyordu. Bunlar genellikle yoksul kimselerdi. Hz. Peygamber, Suffe’de kalan sahâbîlerin yeme ve içme gibi ihtiyaçlarıyla yakından ilgilenirdi. Bazı iyiliksever sahâbîler, Hz. Peygamber’in tavsiyesi üzerine bunları birer-ikişer evlerine davet ederek iaşelerini temin ederlerdi. Hz. Peygamber zengin müslümanları bunlara yardım etmeye teşvik ederdi. Ensâr, hurma salkımlarını getirerek Mescid-i Nebevî’ye bırakırlardı. Suffe ashabı arasında çeşitli işlerde çalışanlar da vardı.

Suffe’de Hz. Peygamber’in dışında okuma-yazma ve Kur’an öğretmek üzere öğretmenler de görev yapıyordu. Ubâde b. Sâmit bunlardan biridir. Burada toplanan öğrenciler esas itibarıyla kendilerini Kur’an öğrenimine vakfetmişlerdi; Kur’an âyetlerini aralarında müzakere ederler ve geceleri ilim tahsili ile meşgul olurlardı. Bu sebeple bunlardan yetmiş kişiye “kurrâ” adı verilmiştir. Hz. Peygamber Medine dışına irşad ve İslâm’ı anlatmak için bir kimse veya ekip göndereceği zaman Suffe ashabı arasından seçerdi. Suffe ashâbından orduya katılanlar, diplomatik faaliyetlerde görevlendirilenler ve müezzinlik yapanlar da vardı.

Tarihçi akademisyen Murat Serdar tarafından yanıtlanmıştır.

Avrupa Hun Devleti’nin Ortaçağ boyunca Avrupa’yı etnik, edebi, estetik, siyasi, sosyal ve askeri yönden etkilediği görülmektedir. Bu etkileri şu şekilde sıralamak mümkündür:

a. Kavimler göçü yolu ile etnik olarak etkilemiştir. Kavimler göçü ile gelen ve yerli toplulukların karışmasına neden olarak yaklaşık bugün ki Avrupa etnik yapısı ortaya çıkmıştır.

b. Savaşlar veya dostça münasebetler yolu ile edebî olarak etkilemişlerdi. Almanların ünlü destanı “Nibelungen” ve birçok efsane buna örenek verilebilir.

c. Bozkır sanatı yolu ile estetik olarak etkilemişlerdir.

ç. Batı Roma imparatorluğunun yıkılması (476. İtalya’nın ilk yabancı kralı Odovakar, Attila’nın sadık adamlarından Edekon’un oğlu idi) ve büyük istilâ hareketlerinin başlaması üzerine çok mühim bir tarihî gelişme olarak, Roma-Germen gruplaşma eğiliminin uyanması yolu ile siyasi olarak etkilemişlerdir.

d. Köylünün ve güçsüzün korunmasına yönelik “şövalyelik” (dar manada, atlı savaşçılık) hayatının ve Roma imparatorluk kavramına karşı millî duyguların yaratıcısı olarak sosyal alanda etkilemişlerdir.

e. Avrupa ordularının Türk sistemine göre ıslahı hareketleri dolayısıyla askerî bakımlardan Türk kültür tesirleri Batı’da hemen bütün Orta çağ boyunca devam etmiştir.

Tarihçi akademisyen Mustafa Tanrıverdi tarafından yanıtlanmıştır.

Kabilede en küçük birim ailediL Aile, ya aynı ev veya çadırda oturan dede, oğullar, torunlar ve bunların çocuklarından oluşan geniş aile (âl), ya da anababa ve çocuklardan oluşan dar aile (ıyâl) şeklinde olurdu. Evlenme farklı şekillerde gerçekleşirdi. Nikahın dinî bir mahiyeti yoktu. Nikâh şekillerinden biri bildiğimiz tarzda olandı. Bunun yanısıra nikahsız yaşama, süreli nikah (Nikâh-ı mut’a), eşleri karşılıklı değiştirme (Nikâh-ı bedel), bir erkekten çocuk sahibi olmak için eşi ona sunma (Nikâh-ı istibdâ’), büyük oğlun babasının ölümünden sonra üvey annesiyle evlenebilmesi (Nikâh-ı makt), başlık ve mehir vermemek için kızların değiştirilmesi (Nikâh-ı şığâr) gibi çeşitli ve garip nikah türleri uygulanırdı. İslâm, bugün bilinen tarzın dışındaki nikâh şekillerini yasaklamıştır. Evlatlık müessesesi mevcuttu. Evlatlık ilişkisi evliliğe engel teşkil etmekteydi. Evlatlık, evlat edinenin vârisi olurdu. Boşanma yaygındı ve boşama yetkisi erkeğe aitti. Ancak bazı kadınlar boşama hakkının kendilerine verilmesini şart koşabilirlerdi. Boşanan kadın başka biriyle evlenebilmek için bir yıl beklemek zorundaydı. Kadın ancak çocuk doğurduktan sonra aileye dahil olabilirdi. Çocuksuz kadın diyet ödemek zorunda kalırsa diyeti kocası değil kadının ailesi öderdi.

Kadınlar hür ve cariye olmak üzere ikiye ayrılırdı. Cariyelerin Araplar nazarında develerden farkı yoktu. Onu da devesi gibi alıp satardı. Fakat hür kadınlar farklıydı. Bunlar erkeklere denk tutulmamakla birlikte cariyeler gibi de kabul edilmezlerdi. Genel olarak kadınlar insanî haklara layık görülmezler, miras alamazlardı. Bununla birlikte çölün zor şartlarında erkek kadar olmasa da kadının çalışmasına da ihtiyaç duyulmaktaydı. Kadın yemek yapar, çocuklara bakar, develeri sağar, yakacak toplar, çadır onarır, hurma lifinden hasır örerdi. Bundan başka savaşçılara su taşımak, onları şiirlerle cesaretlendirmek, yaralıları tedavi etmek de kadınlara aitti.

Fakat bu görevler kadınlara hukuk ve şeref sağlamıyordu. Mekke, Medine, Tâif gibi yerleşim merkezlerindeki kabilelerde ise eşraf kızları mevki sahibi idiler. Bazı kabile reislerinin ve ileri gelenlerinin kızları kabile içinde birçok erkekten muteber idiler. Medine’de Neccâroğulları’ndan Selmâ bint Amr, Kureyş’ten Hatice bint Huveydlid, Hind bint Utbe ve meşhur Arap şairesi Hansâ ünlü kadınlardır. Araplarda doğan çocuk erkek olursa babası şenlik yapar, sevincini belli eder, kız olursa sıkılır, kızar ve zavallı yavruyu uğursuz sayardı. Bazen onu diri diri toprağa gömmekten çekinmezdi. Bazıları da fakirlik korkusuyla çocuklarını öldürürlerdi. İslam bütün bunları şiddetle yasaklamıştır.

Tarihçi akademisyen Murat Serdar tarafından yanıtlanmıştır.

Kuzey Arabistan’da Kurulan Devletler
a. Nabatîler
b. Tedmürlüler
c. Gassânîler
d. Hireliler
Güney Arabistan’da Kurulan Devletler
a.Maînliler
b. Sebeliler
c. Himyerîler

Tarihçi akademisyen Murat Serdar tarafından yanıtlanmıştır.

Türkler, tarih boyunca anayurtları Orta Asya’dan çeşitli dönemlerde göç ederek geniş bir coğrafyaya yayılmış ve göç ettikleri bölgede güçlü devletler kurmuşlardı. Bu göçlerin en etkili olanı şüphesiz XI. yüzyıl başlarında önce Horasan’a, daha sonra da Horasan’dan Anadolu’ya yapılan Oğuz Türklerinin göçüdür. XI. yüzyılı başlarında Oğuz Yabgu Devleti’nin yıkılmasından sonra, daha çok hayvancılıkla geçimlerini sağlayan Oğuz Türklerinin büyük bir kısmı, kuraklık, salgın gibi tabii olaylar ve Kıpçakların baskıları, Moğol asıllı Karahitayların saldırıları yüzünden Horasan’a göç etmek zorunda kalmışlardı.

Horasan’a gelen Oğuz Türkleri, bölgenin iki büyük siyasi gücü olan Karahanlılar ve Gazneliler arasında sıkışıp kaldılar. Bu durum karşısında, Selçuk Bey’in torunları Tuğrul ve Çağrı kardeşler, Oğuz Türklerine daha elverişli yerler bulabilmek için Anadolu’ya keşif seferleri düzenlemeye karar verdiler. Tuğrul ve Çağrı kardeşler, Anadolu’ya yapılan Türk göçlerini belirli gayelerden yoksun ve sonu birer meçhul macera hareketi olmaktan kurtarıp büyük bir disiplin içinde sevk ve idare ettiler. Oğuz Türklerinin Anadolu’ya yönelik akınlarında; Anadolu’nun İpek Yolu üzerinde yer alması, Asya ile Avrupa’yı birbirine bağlayan bir konumda olması, üç tarafının denizlerle çevrili olması, verimli topraklara sahip olması, iklim ve bitki örtüsünün Türklerin yaşamasına uygun olması etkili olmuştur.

Bunun yanında İslamiyet’in etkisiyle cihat ve gaza geleneğini benimseyen Oğuz Türkleri, Anadolu’da bu dönemde siyasi yönden zayıf durumda olan Bizans İmparatorluğu’nu kendilerine hedef seçmişlerdir. XI. yüzyılda Anadolu’ya yapılan ilk Türk akınları yerleşmeden ziyade daha çok keşif ve ganimet elde etme amacı taşıyordu. Çağrı Bey ve diğer komutanların öncülüğünde gerçekleştirilen keşif seferlerinin amaçları; Anadolu’yu yakından tanımak ve Anadolu’da alınması zor kaleleri yıpratmaktı.

1040 Dandanakan Savaşı’dan sonra Oğuzların Horasan’a hâkim olmaları ve Büyük Selçuklu Devleti’nin resmen kurulmasıyla, Anadolu’ya yönelik Türk akınları belirli bir sistem hâlinde yapılmaya başlandı. Belirli bir plan dâhilinde yapılan bu akınların amacı, Bizans’ın direncini kırma, fetih ve yerleşme hareketlerine yönelikti. Tuğrul Bey Dönemi’nde, 1048 yılında Müslüman Türklerle Bizans İmparatorluğu arasında yapılan Pasinler Savaşı’nın kazanılması sonucunda ise; Oğuz Türkleri, Bizans sınırına yığılmış, önemli kale ve üsleri ele geçirmişlerdi. İbrahim Yınal, Gümüş Tekin, Afşin Bey gibi birçok komutan Anadolu’da önemli fetihlerde bulunuyorlardı. Bu durum karşısında son bir umutla Türkleri Anadolu’dan atmak amacıyla yapılan Malazgirt Savaşı da Türklerin lehine sonuçlanmış, artık Türklerin Anadolu’ya yerleşmelerinin önünde hiçbir engel kalmamıştı.

Malazgirt Savaşı’ndan sonra kısa bir süre içerisinde Anadolu’nun büyük bir kısmı Türklerin eline geçti. Horasan’da kendilerine yurt bulamayan konar-göçer Oğuz boyları (Kınık, Avşar, Kayı, Çepni, Iğdır, Salur, Bayat vd.) dalga dalga Anadolu’ya gelmeye başladı. Bu Oğuz boyları Büyük Selçuklu Devleti tarafından Anadolu’nun belirli bölgelerine planlı bir şekilde yerleştirildi. Ardından kurulan ilk Türk beylikleri ve Türkiye Selçukluları ile Anadolu’da Türk hâkimiyeti kalıcı hâle geldi. Oğuz Türklerinin önce Horasan’a daha sonra da Anadolu’ya yapmış oldukları ilk göç dalgasının sebep ve sonuçları göz önüne alındığında, Türklerin ilkel göçebe bir anlayışla değil, aksine, kendine has yüksek bir kültür ve medeniyetin sahibi ve yayıcısı olarak göç ettikleri görülür. Konar-göçer, atlı yaşantının temelinde büyük oranda hayvancılık ve kendine yeterli bir ziraat kültürü yer alır. Dolayısıyla, Türk göçleri bu yaşantıya en uygun yer olan Anadolu’ya doğru olmuştur. Anadolu’ya yapılan Oğuz göçleri hem Türk tarihi hem de dünya tarihi üzerinde çok büyük sonuçlar doğurmuştur.

XI. yüzyıl başlarında Anadolu’nun tamamına hâkim olan Bizans, Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’daki üstünlüğünü kaybetmeye başlamıştı. Bizans İmparatorluğu’nda sık sık yaşanan taht kavgaları merkezî otoriteyi zayıflatmıştı. Ayrıca civar bölgelerdeki Ermeni ve Gürcülerle sık sık yaşanan siyasi sorunlar Bizans İmparatorluğu’nu yıpratmıştı. Diğer yandan Bizans-Sasani savaşları yüzünden Anadolu tahribata uğramış, halkın can ve mal güvenliği kalmamıştı. Ticaret yolları güvenliğini kaybetmiş, tarımsal üretim iyice azalmıştı. Halk daha güvenli gördüğü birtakım kalelere sığınmışsa da, buralarda da hayat şartları her geçen gün zorlaşmıştı. Anadolu’da yaşayan Ermeniler, Süryaniler ve Rumlar ise Bizans’ın ağır vergilerinden ve baskılarından bunalmışlardı. Dolayısıyla Anadolu’da tam bir otorite boşluğu vardı. Tüm bu sebepler Türklerin Anadolu’yu yurt edinmelerini kolaylaştırmıştır.

Anadolu’daki otorite boşluğundan faydalanan Türkler kısa sürede Anadolu’ya hâkim oldular. Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde devlet ve beylik kurdular. Anadolu halkına yönelik adaletli bir politika izlediler. Kimsenin dinine, diline ve inancına müdahale etmediler. Tarım, hayvancılık ve ticaretin gelişmesi için tedbir aldılar. Yapmış oldukları imar faaliyetleri ile Anadolu’yu bayındır hâle getirerek Bizans’ın baskılarından bunalmış olan Anadolu halkı için umut ışığı oldular. Türkler, Anadolu’da önce İznik sonra Konya merkez olmak üzere Türkiye Selçuklularını kurdular. Yine diğer Türkmen beyliklerinden, Saltuklular, Erzurum’da; Danişmentliler, Tokat ve Sivas civarında; Mengücekliler Erzincan ve Divriği’de; Artuklular Diyarbakır ve Mardin civarında hüküm sürerlerken; Çaka Beyliği ise İzmir civarında siyasi hüküm sürmeye başladı.

XI. yüzyıla kadar dönemin Latin ve Arap kaynaklarında Anadolu’ya “Romania” (Romalıların ülkesi) deniyordu. Ancak XI. yüzyıldan itibaren Türklerin Anadolu’yu yurt edinmeye başlamaları, Türkiye Selçukluları Dönemi’nde Haçlıların büyük bir bozguna uğratılması ve 1176’daki Miryokefalon Zaferi’yle Anadolu’ya Türklerin yurdu anlamına gelen “Turchia veya Turkiya” denmeye başlandı. Öyle ki dönemin Avrupalı seyyahı Marco Polo, anılarında Anadolu için “Türkiye” kavramını kullanmıştır. XIII. yüzyıldan itibaren ise Avrupalılar, Türkistan dâhil Altaylardan Tuna boylarına kadar uzayan ülkeleri “Magna Turchia” (Büyük Türkiye) olarak isimlendirdiler. Aynı zamanda Arap kaynaklarında evvelce Anadolu “Diyar-ı Rum” (Rum Diyarı) veya “Bilâd-ı Rum” (Rum Beldesi) ülkesi olarak adlandırılırken, XIII. yüzyılda ünlü Arap seyyah İbn-i Batuta, Anadolu için “Bilâdü’t Türk” (Türk Beldesi) kavramını kullanmıştır

Vakıf, kişilerin kendilerine ait mallarını veya paralarını belirli bir hizmetin yerine getirilmesi amacıyla eğitim, din, sağlık, bayındırlık gibi sosyal ve kültürel alanlarda hizmet verecek kuruluşlara bağışlamasıdır. Sosyal devlet anlayışı ile hareket eden Osmanlı Devleti halkın dinî, askerî ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak için hizmet veren çeşitli vakıflar bulunmaktaydı. Vakıflar başta padişah, padişah eşleri ve kızları, devlet adamları ve hayırseverler tarafından kuruldu. Bu yolla medreseler, hastaneler, camiler, kütüphaneler, kervansaraylar vs. yapıldı.

Bir vakfın kuruluşunda takip edilen yol ana hatlarıyla şöyleydi: Osmanlı sosyal hayatında vakıflar çeşitli alanlarda faaliyet gösterirlerdi. Vakıf kurucusu, giderlerin karşılandığı herhangi bir hizmet birimini (cami, medrese vb.) inşa ettirir, daha sonra bu müessesenin ihtiyaçlarını karşılayacak miktarda gelir temin edecek kaynaklar tahsis ederdi. Bu kaynaklar genellikle arazi, dükkân, çarşı, han gibi gayrimenkullerden oluşurdu. Söz konusu vakfın idaresi için bir idareci (mütevelli) tayin edilir ve vakfın tüzüğü (vakfiye) düzenlenirdi. Böylece vakıflar sayesinde şehirler imar edilir; eğitim, sağlık ve kültür işleri yürütülürdü.

II. Bayezid, Edirne’de ünlü Bayezid Külliyesi’ni yaptırdı. Dört yıl süren inşaat sonunda, cami, hastane, imaret, medrese, kervansaray, hamam ve diğer yapılar hizmete girdi. Külliyenin “Darüşşifa” denilen hastanesi, akıl ve ruh hastalarının tedavi yeriydi. Darüşşifada böyle hastalar müzikle, çiçekle ve özel beslenme yöntemleriyle tedavi edilirdi. Yararlı olduğu anlaşılan bu tedavi usulleri, ancak 20. yüzyılın ortalarından itibaren bazı Batı ülkelerinde uygulanmaya başlandı.

Darüşşifanın, müzik aleti çalan yedi “sazende”si, şarkı söyleyen üç “hanende”si vardı. Musikinin hastalara iyi geldiği tecrübeyle anlaşılmıştı. Darüsşşifada lale, sümbül, karanfil, şebboy, yasemen, nesrin, deveboynu vs. gibi çiçekler bol miktarda yetiştirilirdi. Bu çiçeklerin yalnız renkleri değil, kokuları da akıl hastalarının tedavisinde olumlu sonuçlar vermekteydi. Edirne Darüşşifasına bağlı eczanede, bedava ilaç dağıtılırdı. Herkes, istediği kadar ilaç alabilme hakkına sahipti. Ancak eczanenin bir duvarına, gerçekten hasta ve fakir olanların ilaç almalarını belirten ve Sultan Bayezid’in mührünü taşıyan bir temenni yazısı asılmıştı. Padişahın bedduasına uğramak korkusu yüzünden, varlıklı kişilerin veya ticaret yapma düşüncesinde olanların, bu fırsattan kötü maksatla yararlanmaya kalkıştıkları görülmemiştir.

17. yüzyıl, Osmanlı Devleti için ilim ve fikir dünyasında çeşitli hareketliliklerin yaşandığı, din ve siyaset merkezli çeşitli çekişmelerin meydana geldiği önemli bir asır olmuştur. Bu döneme damgasını vuran Kadızâdeliler hareketi, bu kitapta salt tekke-medrese çatışmasının yansıması olarak değil; itikadî görüşleri etrafında mezhepsel ilişkileri araştırılarak oluşum ve etkileşim süreçleri ile birlikte neden-sonuç ilişkisi içerisinde daha geniş bir perspektifle ele alınmıştır. Bir yandan Kadızâdelilerin tarihî ve fikrî arka planına genişçe yer verilirken, diğer yandan Kadızâdeli liderlerin ve muhaliflerinin biyografileri ile taraflar arasında cereyan eden olaylar kronolojik olarak aktarılmıştır. Ayrıca tarih boyunca hem Selefîlikle suçlanan hem de tasavvuf düşmanı olarak sunulan Kadızâdelilerin itikâdî kabulleri bağlamında mezhebî mensubiyetleri ve tasavvufî aidiyetleri araştırılarak ortaya konulmuştur. Kadızâdeliler-Sivasîler tartışmalarını oldukça farklı ve geniş bir açıdan ele alan önemli bir çalışma…

MÖ 7 – MS 7. yüzyıllar arasında Çin geleneksel siyaset dilini belirleyen birincil tarih kaynaklarının çeviri ve değerlendirmesinden oluşan bu eser, söz konusu resmî dilin “eski Çin’in ötekisi” olarak gördüğü kuzeyli toplulukların, Batı dillerinde yanlış bir genellemeyle “barbar” olarak karşılanan yabancıların, değişen tarihî, siyasi ve kültürel koşullar bağlamında gerçekte ne şekilde algılandığını ortaya koymaya, siyaset terminolojisi içinde onları tanımlayan sözcüklerin yüklendikleri anlamları tasnif etmeye girişmektedir. Çalışmanın öncelikli değeri, Batı biliminin genellemelerinden uzaklaşarak Uzak Doğu coğrafyasının karşılıklı ilişkilerin ağında biçimlenen kavramlarını kötü çağrışımların dışında ele almasından kaynaklanmaktadır. Bu sofistike bakışın haricinde, MS 2. – 3. yüzyıllardan itibaren Göktürklere kadar uzanan süreçte Türkçenin ilk formu olarak ele alınan dil ve tarih malzemesi içerisinde şekillenen sözcüklerin de izini süren kitap, sadece Sinoloji araştırmaları açısından değil, Türkoloji araştırmaları açısından da özgün çıkarımlarıyla önemli bir akademik verim olarak okurların takdirine sunulmuştur.

Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu ve bünyesindeki Kurumların, sosyal ve beşerî bilimler bütünlüğü içinde Türk dili, tarihi, kültürü ile bütün yönleriyle Atatürk ve eseri üzerinde bilimsel araştırma projeleri yapmak ve yaptırmak, desteklemek, eşgüdüm sağlamak görevlerini Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Bilimsel Araştırma ve Çeviri Projeleri Yönergesi çerçevesinde gerçekleştirmektedir.

Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu ve bünyesindeki Kurumların 664 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’de belirtilen amaç ve görevleri doğrultusunda, kurum içi ve kurum dışı kapsamlı projeler için başvurular Mart ve Eylül aylarında olmak üzere yılda 2 (iki) kez yapılmaktadır.

Bu bağlamda, Yüksek Kurum bünyesindeki Kurumlar tarafından görev alanları çerçevesinde 2021-2022 yılı proje başvuru dönemlerinde öncelikli olarak desteklenecek projeler için belirlenen konular şunlardır:

Balkanlarda Somut Olmayan Türk Kültür Mirası Çalışmaları
Dünyada Atatürk, Türk ve Türkiye Algısı
Dünya Siyasetinde Ermeni Lobileri
Ege Adalarında Türk İzleri
Göç ve güvenlik
Kıbrıs Meselesi
Kuzey ve Batı Afrika’da Osmanlı – Türk izleri
Osmanlı/Türk Kültürel Varlığına Yönelik Uygulamalar
Pontus İddialarının Dünü ve Bugünü
Tüm Yönleriyle Ermeni Meselesi
Türk Dünyasında Milli Tarih Yazımı/Öğretimi ve Milli Bilinç
Türk-Yunan İlişkilerinde Ege Kaynaklı Sorunlar
Yakın Dönem Batı Trakya Türkleri Tarihi
Yakın Dönem Irak Türkleri Tarihi
Yakın Dönem Kırım Tatar Türkleri Tarihi
Yakın Dönem Suriye Türkleri Tarihi

Fütüvvet kavramı ile fütüvvetin muhtevasını çizen ve fütüvvetin erkân ve adabı hakkında bilgi veren eserlere genel bir ifade ile “fütüvvet-name” denilmektedir. Daha çok risâle şeklinde kaleme alınan bu eserlere, Arapça’da “Kitabü’l-Fütüvve”, Farsça’da ve Türkçe’de “Fütüvvet-name” denilmektedir. Ayrıca bu eserlerin herbirinin müstakil olarak kendilerine ait isimleri olsa da genel olarak fütüvetname olarak anılırlar.

Arapça’daki ifadesi ile “Kitab’ül-Fütüvve” ile Farsça ve Türkçe’deki, “Fütüvvetname” arasında ince bir fark bulunmaktadır. Kitab’ül-Fütüvve daha çok klasik tasavvuf kaynaklarındaki sufilik anlamı ile fütüvvete dair konuları ve mustakil risaleleri çağrıştırıyorken; fütüvvet-name ise XIII. yüzyıldan başlayarak başta Ahilik çerçevesinde ifade edilen mesleki nizamnameleri içeren eserler olarak ifade edilmiştir.

Fütüvvetnameleri üç ana başlığa ayırmak mümkündür. Bu başlıklar şu şekilde ifade edilebilir: 1- Sufi Fütüvvetnameleri, 2- Fütüvvet Teşkilatına Ait Fütüvvetnameler, 3- Ahi Loncaları Fütüvvetnameleri.

1 – Sufi Fütüvvetnameleri

Tasavvuf tarihinde Ahmed b. Hadraveyh ve Haris el-Muhasibî Cüneyd-i Bağdadi gibi ünlü ve tanınmış mutasavvıflar, fütüvvetten tasavvuf ile eş anlamlı olarak bahsediyorlardı. Tasavvuf eserlerinde fütüvvet olgusuna ayrılan bölümler X. yüzyıldan itibaren görülmeye başlanmıştır. Bu risalelerde anlatılan fütüvvet ile tasavvuf kavramı arasında hemen hemen hiç bir fark bulunmamaktadır. Tasavvuf ehli, fütüvvet kavramı ile ağırlıklı olarak tasavvufu kastetmişlerdir.

Fütüvvetten bahseden tasavvuf risalelerinin bilinen ilki Muhammed b. Hüseyin es-Sülemi tarafından kaleme alınan “Kitabü’l Fütüvve“dir. Bu eserinde Sülemî, fütüvveti Hz. Âdem’e dayandırarak sufî çerçeve içerisinde ahlak ve faziletler olarak açıklamıştır. Sülemi’den sonra ise Kuşeyri “er-Risale” adı ile kaleme aldığı risalesinde fütüvvete önemli bir bahis açmıştır. Ayrıca 475 yılında Unsur el -Meali Keykavus b. İskender’in kaleme aldığı “Kabusname” adlı eserinde de fütüvveti “Civanmerdi” başlığı altında ele almıştır. Sülemî’den sonra mustakil olarak bu konuda kaleme alınan diğer bir önemli eser ise Hace Abdullah-ı Ensari’nin “Fütüvvetname“sidir. Özellikle belirtilmesi gereken diğer bir eser ise Muhyiddin İbnü’l-Arabi’nin “el-Fütuhatü’l-Mekkiye” adlı eseridir.

 2 – Fütüvvet Teşkilatına Ait Fütüvvetnameler

Bu alandaki ilk fütüvvetname, Abbasi halifesi en-Nasır li-Dinillah’ın siyasi otoritesini güçlendirmek amacı ile fütüvvet teşkilatını kendisine bağladıktan sonra Şehabeddin es-Sühreverdi’ye kaleme aldırdığı, “Risaletü’l-fütütüve” adlı eserdir. Böylelikle fütüvvet tarihinde ilk defa, fütüvvet teşkilatının nizamnameleri özelliğini taşıyan bir eser kaleme alınmıştır. Bu tarihten itibaren bu özellikleri taşıyan fütüvetnamelerin sayısı gittikçe artmaya başlamıştır. Başta Arapça olmak üzere Farsça ve Türkçe fütüvvetnameler telif edilmeye başlandı. Bu tür eserlere ilk örnek olarak, Ahmed b. İlyas en-Nakkaş el-Harputi’nin Halife Nasır’ın oğlu Ebü’l Hasan Ali adına yazdığı “Tuhfetü’l Veşaya” adlı eserdir. Daha sonra Şii bir karakter arz eden Seyyid Muhammed b. Seyyid Alaeddin’in “Fütüvvetname-i Kebir” diye bilinen “Mifahu’r-reka’ik” adlı eseri de önemlidir.

3 – Ahi Loncaları Fütüvvetnameleri

Özellikle XIII. yüzyılda Anadolu’da Ahiliğin ortaya çıkışı ile birlikte Ahilik fütüvvetnameleri de kaleme alınmaya başladı. Bu hususta kaleme alınan fütüvvetnamelerin ilki, Yahya b. Halil b. Çoban el-Burgazi’nin kaleme aldığı “Fütüvvetname“dir. Bu eserin haricinde önemli olan diğer bir eser ise, Şeyh Seyyid Gaybi oğlu Şeyh Seyyid Hüseyin’in “Fütüvvetname”sidir.

Fütüvvetnameler zamanla çok önem kazanmıştır. Özellikle standart yaşama kuralları, adap ve erkân ile ideal insan tipi gibi hususlarda toplumsal hayatı yönlendiren ve şekillendiren bu eserlere itibar oldukça artmıştır. Fakat bu ün ve yaygınlığı sebebi ile bu tür eserler kolaylıkla yozlaşmıştır. Bu eserlerin içerisine muhtelif batınî tarikatların ideolojik ve siyasi düşünceleri sokulmuştur.

Fütüvvetnameleri içerik olarak ifade edecek olursak, hemen hemen çoğu fütüvvetname Hz. Âdem’den başlayarak Hz. Muhammed’e kadar bütün peygamberlerin vasıf ve özelliklerini fütüvvet ile özdeşleştirilmiş bir şekilde içermektedir. Özellikle Ahilik ve dolayısı ile Şii etkileri taşıyan fütüvvetnamelerde ise Hz. Ali etkin bir karakter olarak karşımıza çıkmaktadır. Nitekim Hz. Ali ideal feta tipinde sembol bir isim olmuştur. Bunların dışında fütüvvetnamelerin yazıldıkları coğrafyanın kültürel özelliklerini taşıdıkları da görülmektedir. Menkıbevî hikâyeler ve mitolojik öğeler bu eserlerde ağır basmaktadır.

Özellikle Türk ve İslâm kültür dairesinde bu tür eserlere “Dibace” yazma geleneğe de bulunmaktadır. Dibacelere, besmele, hamdele ve salvele ile başlamak bir tür gelenektir. Bu gelenek kendisini fütüvvetnamelerde de göstermektedir. İlk olarak esere besmele kısmında Allah’ın adı anılarak başlanır ve ardından hamdele kısmında ise Allah’a şükür edilir ve son olarak salvele adı verilen kısımda ise, Hz. Peygamber ve ashabına salât ve selâm edilir.

Ahmed b. İlyas en-Nakkaş el-Harputi’nin Halife Nasır’ın oğlu Ebü’l Hasan Ali adına yazdığı “Tuhfetü’l Veşaya” adlı eserin besmele kısmında “Bismillahirrahmanırahim” şeklinde esere başlanmaktadır. Ardından hamdele kısmında ise, “Hamd, Tanrı’ya ki dostların kalplerini fütüvvet maarrifinin inceliklerine nüktelerle nurlandırdı, içlerini mürüvvet armağanlarına ait eşsiz güzellikler ile arttırdı.” demektedir. Son olarak salvele kısmında ise, “Yine biliriz, bildiririz ki, Muhammed O’nun seçilmiş kuludur, seçkin elçisidir. Rızasını kazanmış habercisidir. O fütüvvet kıblesidir.” denilmektedir.

Son olarak fütüvvetnamelerin kaleme alınırken beslendiği kaynaklara değinecek olursak, fütüvvetnamelerde başta Kur’an-ı Kerim olmak üzere, Hz. Peygamber’in sünnet ve hadisleri, Peygamberler Tarihi gibi eserler ile daha sonraki dönemlerde Tasavvuf ile Alevi ve Bektaşi eserleri kaynak olarak kullanılmaktadır.

Tarihçi Umut Güner tarafından yanıtlanmıştır.

Türkiye Selçukluları döneminin önemli bir siması, filozof ve ilim adamı olan Ahi Evren’in diğer tanınmış bir isim ile Nasreddin Hoca’nın kaleme aldığı eserler şu şekildedir:

1 – Menahic-i Seyfi (el-Menahicü’s-Seyfiyye)

Ahi Evren bu eserinde, iman ve İslâm dini esaslarını itikadda Eş’ari, amelde Şafii mezhebine göre açıklamaktadır. Ahi Evren eserini önsözünde belirttiği gibi Emir Seyfü’d-Din Tuğrul’a sunmaktadır.

2 – Metâilü’l İman

Bu eser muhtevası bakımından iman esasları ilmihali şeklindedir.

3 – Tabsıra

Tam adı “Tabsiratü’l-mubtedî ve tezkiretü’l muntehi” olan bu eser muhtevası itibarı ile Allahın birliği,  sıfat ve fiileri ile peygamberlik ve maad meselelerini konu edinmektedir.

4 – Letaif-i Giyasiyye

 Toplamda dört cilt olan bu eserin 1. cildi Felsefe, 2. cildi Ahlak ve siyaset, 3. cildi Fıkıh, 4. cildi ise Dua ve İbadet hakkındadır.

5 – Letaif-i Hikmet

Ahi Evren’in Sultan II. İzzü’d-din Keykavus’a sunduğu eseridir. İçerik olarak siyasetname türünde bir eserdir.

6 – Ağâz-u Encam (Vasiyyet)

Bir vasiyetnamedir ve Ahi Evren’in en son kaleme aldığı eseridir.

7 – Murşidü’l-Kifaye

Ahi Evren’in Sultan I. Alaü’d-din Keykubad’a sunduğu eseridir. İçerik itibarı ile ruhun bekası hakkındadır.

8 – Tuhfetü’ş-Şekur

Ahi Evren bu eserinden Sadru’d-din Konevi’ye yazdığı bir mektupta bahsetmekte ve Tacü’d-din-i Kaşî için yazdığını söylemektedir; fakat bu güne kadar herhangi bir nüshası bulunamamıştır.

 9 – Ulum-i Hakikî

 Letaif-i Hikmet adlı eserinde bu eserinden söz etmektedir fakat bugüne kadar bir nüshası dahi bulunamamıştır.

 10 – İlmü’t-Teşrih

Anatomi yani Tıbba dair bir eserdir. Letafi-i Hikmet ve Letaif-i Giyasiyye adlı eserlerinde bu eserine birçok kez atıfta bulunmuştur fakat bu eserinde bugüne kadar hiç bir nüshası bulunamamıştır.

11 – Kitabü’l-Afaî (Yılanlar kitabı)

Yılan üzerine kaleme aldığı bir eseridir; fakat herhangi bir nüshası bulunamamıştır.

12 – Yezdan-Şinaht

Felsefi nitelikli bir eseridir.

 13 – Goşayiş-nâme

Eş’ari mezhebi anlayışına göre kaleme alınan bu eser Ahi Evren’in hayatı ve uygulamaları hakkında bilgileri ihtiva etmektedir.

 14 – Ahlak-i Nâsirî

Kitabın son faslında Anadolu Ahiliği’nin kuruluşu, örgüt yapısı ve felsefesi açıklanmaktadır. Bu sebeple eser Ahili teşkilatı için ilk ve en önemli kaynaktır.

15 – Müsari’ül-Müsari

Ünlü kelamcı Şehristanî’nin İbn Sina’ya reddiye olarak kaleme aldığı “Müsari” veya “Musaraa” diye bilinen esere Ahi Evren bir reddiye yazarak “Müsari’ül-Müsari” adını vermiştir. Bu eserde Şehristanî’ye karşı İbn Sinâ müdafaa edilmektedir.

16 – Medh-i fakr-u zemm-i dünya

Sühreverdi el-Maktul’un “Vasiyye” adlı eseridir, Ahi Evren tarafından tercüme edilip Calalü’d-din Karatay’a sunulmuştur.

17 – Tercüme-i en-Nefsü’n-nâtıka

İbni Sina’nın eserinden tercümedir. Sultan Alaü’d-din Keykubad’ın emri ile Ahi Evren tarafından tercüme edilmiştir.

18 – Tercüme-i Kitabü’l-hamisin fi usuli’d-din

Ahi Evren’in Fahru’d-din-i Razi’den yaptığı tercümedir.

19 – Tercüme-i Teveccühü’l-etemm nahva’l-Hakk

Sadru’d-din-i Konevî’nin küçük bir risalesinin tercümesidir. Konevî’nin isteği üzerine Ahi Evren tarafından uzunca bir önsöz eklenerek tercüme edilmiştir.

20 – Tercüme-i Miftahu’l-gayb

Ahi Evren tarafından Sadru’d-din-i Konevî’den tercüme edilmiştir.

21 – Mir’ac-name

Tarihçi Umut Güner tarafından yanıtlanmıştır.

Tarihi yazan ve yaşayan her ne kadar insanoğlu olsa da tıpkı beşer hafızası gibi tarihe tanıklık eden eşyalarında bir hafızası, tarihî şuuru vardır. Bu minval üzere değerlendirildiğinde toplumların tarihilerinde sahip oldukları eşyalar kıymetli hazineler hükmündedir. İnsanlar değer verdiği ve sevdiği kişilerin hatırlarını her zaman yaşatmak ve korumak isterler. Özellikle de toplumların nezdinde önemli bir yere sahip olan peygamberler, devlet lideri ve kahramanlar gibi tarihi kişiliklerin şahsi eşyaları birer hatıra olarak halk tarafından saygı ve hassasiyetle korunmuştur.

Türk-İslam tarihinde de başta Allah Resulünün şahsi eşyaları olmak üzere, İslam ve Türk tarihi için öneme haiz olan eşyalar büyük bir gayret ve hassasiyetle korunmuştur. Bilhassa Haçlı Seferleri, Moğol Tahakküm ve Mezalimi gibi önemli tarihi dönüm ve kıyım dönemlerinde dahi Müslümanlar kendilerine emanet olarak gördükleri bu mukaddes değerleri canları pahasına korumuşlardır.

Özellikle de bu mukaddes emanetlerin korunması hususunda Müslüman devletler mukaddes eşyaları kendilerinden önceki devletlerden emanet almış ve sonraki yüzyıllara taşımışlardır. Nitekim kutsal emanetler Emevi, Abbasi ve ardından Memlüklere geçmiş ve Memlüklerden de Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferi vesilesi ile Osmanlı’ya intikal etmiştir.

Tarihçi Umut Güner tarafından yanıtlanmıştır.

“Ortadoğu” beşeriyetin varlığı ile beraber tarihî çağlardan itibaren önemli bir merkez olmuştur. Tabiî öncelikle “Ortadoğu” tanımının siyasi bir tanım ve kavram olduğunu belirtmekte fayda var.  İngiltere siyasetinin ürünü olan bir kavramdır. İngiliz Üst Aklı’nın yarattığı, içini doldurduğu ve kendi devlet politikalarını inşaâ ettiği bir olgudur.

Ortadoğu, Semavi dinlerin varlık alanı bulduğu bir coğrafya olması hasebi ile tarihi süreç içerisinde yeryüzünün en gözde toprakları olagelmiştir. Özellikle de semavi dinlerin merkezi olması, bu topraklara muazzam bir zenginlik ve potansiyel kazandırmıştır. Musevilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet gibi üç önemli semavi dinin bu topraklar üzerindeki varlığı ve hassasiyeti dolayısı ile bu coğrafya her zaman insanoğlunun ilgi ve alakasına mazhâr olmuştur.

Coğrafya bütün bu hususları sebebi ile kozmopolit ve çok kültürlü bir yapı kazanmıştır. Bu yapısı nedeni ile de yeryüzündeki tüm insanların ve kültürlerin karşılaşma ve kaynaşma noktası olmuştur. Bu gerçekler zamanla bu topraklara ticari yâni ekonomik refahın dışında kültürel alışveriş imkanı da sağlamıştır.  Fakat tüm bu ifade ettiğimiz hususlar bahsi diğerdir. Bu coğrafyayı önemli kılan nedenler modern dönem ile birlikte ortaya çıkan sanayi teşekküllerinin ihtiyâcı olan hammade yani petroldür.

Bu coğrafya Ortçağlar’dan itibaren bir çok savaş ve istilânın yaşandığı topraklar olmuştur. Haçlı Seferleri, Latin Faaliyetleri, Müslüman-Türk akıncıların siyasi varlıkları vs. hepsi bu coğrafyanın öneminin ve dünya siyasetindeki belirleyiciliğinin sebebi olmuştur.

Tarihi süreçte Müslüman Araplar ve akabinde de Müslüman Türkler’in bu coğrafya üzerindeki tesir ve varlıkları bu topraklara uzun yıllar sürecek olan refah ve huzuru ortamını tesis etmiştir. Memlüklü Türkleri sonrası bu topraklardaki Osmanlı varlığı âdeta bu toprakların Müslüman ve Türk karakterini inşâ etmiştir. Osmanlı Barışı’nın (pax-ottomana), ruhu bu topraklar üzerinde yaşayan Arap, Yahudi, Ermeni, Kürt ve Türk başta olmak üzere bir çok etnik unsurun barış içerisinde uzun yıllar bir arada yaşamasını sağlamıştır.

Bu topraklarda uzun yıllar süren Müslüman Türk varlığı, bu toprakları Türkleştirmiş ve İslamlaştırmıştır. Sosyal yaşamdan, sanat ve mimariye kadar bir çok alanda bu coğrafyada Müslüm Türk izlerini bugün dâhi bulmak ve görmek mümkündür. Bu topraklar tamamı ile bizim tarihimizin ve kültürümüzün  bir parçasıdır. Bizim hafızamız ve yaşayan tarihimizdir.

Ancak, Osmanlı’nın son dönemi ile birlikte bu topraklar üzerinde oynanan küresel siyasetin gayr-ı ahlâki tecavüz, tahrik ve fiili faâliyetleri neticesinde Müslüman Türk’ün siyasî varlığı mâlesef bu coğrafyada sarsılmaya başlamıştır. Özellikle, I. Dünya Savaşı ve aldığımız yenilginin neticesinde bize dayatılan antlaşmalar ile bu topraklar bizden koparılmak istenmiş ve koparılmıştır. Küresel güçlerin masa başında çizdiği harita ve sınırlar ile bu topraklar ile olan tarihi ve kültürel bağımız ve birliğimiz koparılmıştır.

Tarihçi Umut Güner tarafından yanıtlanmıştır.

Cahiliye döneminde Hılfü’l-Fudûl adlı bir cemiyetin varlığı bilinmektedir. Hılf mastarı (çoğulu ahlâf), “antlaşma, akit ve yemin” anlamlarına gelmektedir. Cahiliye Araplarının; 1- Yardımlaşma, 2- Dayanışma, 3- Himaye/koruma, 4- Savunma, 5- Mazluma yardım etmek gibi amaçlar  vesilesi ile bir araya gelerek kabileler arasında yaptıkları antlaşmaları ve kurdukları topluluğu ifade eder. Hilfü’l-Fudûl, faziletliler ittifakı, erdemliler yemini gibi anlamlara da gelmektedir.

Nitekim cahiliye döneminde meydana gelen haksızlıklar ve ekonomik yolsuzluklar ile mücadele etmek için Beni Teym’den olan ve Hz. Ebu Bekir’in amcasının oğlu Abdullah b. Cüd’ân’ın evinde Mekke’nin ileri gelenleri muhtelif kabileler toplandılar. Toplantıya katılan herkes ayağa kalkıp, birbirlerinin ellerini tutarak, mazlumun yanında olmak, hakkını almak, geçimde yardımlaşmak ve mal paylaşmak için sözleştiler. Bu toplantıya katılanların ettikleri yemin şu şekilde idi:

“Allah’a yemin olsun ki Mekke’de birisine haksızlık yapıldığı zaman, o kimse ister iyi ister kötü ister bizden, isterse de yabancıdan olsun hepimiz hakkı teslim olununcaya kadar bir olup ona yardım edeceğiz. Deniz süngeri ıslattığı, Hira ve Sebir dağları yerlerinde kaldığı sürece bu yemine aykırı davranmayacağız ve birbirimize yardımda bulunacağız.”

Bu toplantıya Kureyş’in, Abdüddar, Mahzum, Cümah, Sehm ve Adi kolları katılmadılar.

Özellikle bu topluluğun kurulmasının sebeplerinden biri de yapılan Ficar Savaşı’nın yıkıcısı etkisi ve Mekke toplumunda meydana gelen ahlaki çözülmelerdir. Bunun dışında Hac mevsimi başladığı dönemlerde Mekke, Kâbe’yi ziyarete gelenlerle dolup taşıyordu. Mekke’de yoğun ticari faaliyetler bu dönemde hız kazanmakta idi. Böyle bir ortamda bir takım toplumsal sorunlar meydana geliyordu. Yaşanan bu süreç ve meydana gelen olumsuzluklar Hilfü’l-Fudûl topluluğunun oluşmasının en büyük sebebini teşkil etmektedir.

Hz. Muhammed peygamber olmadan önceki dönemde 20’li yaşlarında iken amcası ile Ficar Savaşı’ndan dönerken Abdullah b. Cüd’ân’ın evinde yapılan bu toplantıya katılmış ve genç Muhammed de bu topluluğun bir üyesi olmuştur.

Hz. Peygamber cahiliye döneminde genç iken katıldığı bu ittifaka dair duygularını İslâmî dönem de şu sözler ile ifade etmiştir:

“Abdullah b. Cüd’ân’ın evinde bir antlaşmaya şahit oldum. Ona (Hilfü’l-Fudûl) katılmak bana kırmızı deve sürülerine sahip olmaktan daha sevimlidir. İslâm çağında da yine böyle bir antlaşmaya çağrılsam gene kabul ederim. İslâm, Hilfü’l-Fudûl’u teyit edip güçlendirmekten başkasını yapmaz.”.

Özellikle Hilfü’l-Fudûl teşkilatına katılanlar cahiliye döneminde, üstün meziyet, yiğit ve kahramanlık hasletlerine sahip fetalardan oluşmaktaydı. Hilfü’l-Fudûl teşkilatını cahiliye dönemi fütüvvet teşkilatı olarak adlandırabiliriz.

Fütûhu’l-Büldan müellifi Ahmed B. Yahya El-Belazuri, Hilfü’l-Fudûl’a katılan kimselerin Mekke’ye ticari olarak fazla mal ile gelmeleri durumunda fakir ve fukaraya fazla mal ile yardım etme yükümlülükleri olduğundan bahsetmektedir.

Bu teşkilat, Asr-ı Saadet, Hulefa-i Râşidin ve Emevi kuruluş çağı olmak üzere İslâmî dönemde de varlığını sürdürmüştür. Cemiyet, Emeviler döneminde son üyesinin de vefat etmesi ile birlikte son bulmuştur. Emevi halifesi Abdulmelik döneminde tekrardan gündeme gelmiştir fakat yeni ihyası hususunda bir adım atılamamıştır.

Umut Güner, Tarihte Fütüvvet ve Ahilik

Tarihçi Umut Güner tarafından yanıtlanmıştır.

Kelimenin aslı futuvva olup Arapça bir kelimedir. Türkçe fütüvvet; Farsça ise futuvvat’dır. Kelimenin kökü feta’dır. Kelime tekil “feta“, çoğul ise “fityan” olarak kullanılmaktadır. Arapça’nın en kadim söz varlığı olan İbn Manzur’un Lisân’ül Arabî adlı eserinde feta, erkek genç, fetiyye ise bayan genç; çoğulu ise futuvva olarak ifade edilmektedir. Bundan ziyâde, muhtelif sözlükler de ise feta, “yiğit, cömert, delikanlı, eli açık, gözü pek, iyi huylu kişi, yardım edicilik” manalarında kullanılmaktadır. Feta sözcüğünün Latince karşılığı ise “iuvenis“, futuvva’nın karşılığı ise “iuventus“dur.

Kelime asıl anlamının dışında farklı anlamlarda da kullanılmaktadır. Feteyan şeklinde okunduğunda gece ve gündüzü; Fityan şeklinde okunduğunda ise kabile adını ifade etmektedir.

Fütüvvet ve onun nüvesini teşkil eden feta kelimesi terim olarak tarihi süreçte siyasi, ekonomik ve içtimai hususlar nedeniyle farklı nitelendirilmelere mâruz kalmıştır. Kadim Arap ve nüzul sonrası İslâmî kültürde gerek yazılı gerekse sözlü olarak farklı tanımlamalar ile içeriği doldurulmuştur. Bu iki kelimenin tarihi süreçte ıstılahî olarak muhtelif değişim ve tanımlamalarını ifade etmeden önce ilk olarak belirtilmesi gereken Müslümanların kutsal kitabı Kur’an-ı Kerim’in feta/fityan/fitye/fetyat kelimelerine verdiği ıstılahi anlamlandırmadır.

Kur’an’da umumiyetle “feta” delikanlı, “fityetün” ise gençler şeklinde geçmektedir. Feta, Enbiya suresi 60. ayette mealen şöyle ifade edilmektedir: “Putları diline dolayan, İbrahim dedikleri bir yiğit(feta) işittik.“, Fityetün kelimesi ise Kehf suresi 13. ayette geçmektedir ve mealen şu şekilde ifade edilmektedir: “Gerçekten onlar rablerine inanmış genç(fityetün)lerdir.”

Hicri II.  asırdan itibaren İslâm dünyasında tasavvufî düşüncenin doğması ile birlikte, feta ve fütüvvet kavramları tasavvufî bir mahiyet kazanmaya başlamıştır. Feta ve fütüvvet kelimesinin varlığı tasavvuf erbabı ve onların kaleme aldıkları muhtelif eserlerde açıkça görülmektedir. İbnü’l-Kayyim el-Cevziyye fütüvvetten ilk önce Ca’fer es-Sadık’ın bahsettiğini ifade eder. Ca’fer es-Sadık’ın fütüvvet için: “Bize göre fütüvvet ele geçen bir şeyi tercihen başkalarının istifadesine sunmak, ele geçmeyen bir şey için de şükretmektir.” dediği belirtilmektedir.

Bunun haricinde “Ta’rifat” adlı tasavvufi terimleri açıklayan eserde fütüvvet kelimesi: “halkı dünya ve ahirette kendi nefsine yeğ görmektir.” şeklinde ifade edilmektedir. İmam Kuşeyrî kaleme aldığı risalesinde ise fütüvveti, “kişinin başkasının işinde olması ve onların işini gözetmesidir.” şeklinde tanımlar ve gene aynı eserinde “kulun kendi nefsini başkasınınkinden üstün görmemesidir” şeklinde ifade eder. Ebu Bekr Verrak: “düşmanı olmayan kişi“; Ali Tirmizî: “kulun Allah için kendi nefsine düşman olması“; Ömer b. Osman el-Mekki: “iyi huy” olarak ifade etmektedir. Fütüvvet ile ilgili tanımlamalar ekseriyetle iyi huy ve güzel haslet olarak tanımlanmıştır.

Ünlü araştırmacı R. Dozy, fetayı gençlik zevkleri, olgunluk, soyluluk, yüksek meziyet olarak ifade etmekte ve Hz. Peygamber’in soyundan gelenlerin kendilerini fütüvvetin gerçek temsilcileri olarak gördüklerini ifade etmektedir.

Miladi XII. yüzyılda gençliğinde Bağdad’da fütüvvet şeyhi Abdu’l-Cabbar el-Bağdadî’ye intisab etmiş ve fütüvvet üyesi olan Abbasi halifesi en-Nasr li-Dinillah tarihi süreçte fütüvvet şeyhliğini üzerine almış ve       tarihte resmi olarak “Fütüvvet Teşkilatı”nın kurucusu ve koruyucusu olmuştur.

Tarihçi Umut Güner tarafından yanıtlanmıştır.

Ahi kelimesinin etimolojisinin ne olduğu hususunda muhtelif görüşler ve deliller sunulmuştur. Bir kısım araştırmacılar Arapça “kardeşim” mânasına gelen “Ahi”den geldiği hususu üzerinde duruken; bir kısım araştırmacılar ise Kaşgarlı Mahmud’un “Divan-ı Lügat’it-Türk” adlı eserinde geçen, “eli açık, cömert ve yiğid” gibi anlamlara gelen  Türkçe “Akı” kelimesinden geldiği görüşünü dile getirmişlerdir. Ahi kelimesinin tarihi süreç içerisinde aldığı mâna, oluşturduğu kavram ve ruhu göz önünde bulundurulunca bu iki kelimenin birbirinden hiçbir farkı olmadığı aşikârdır.

Tarihçi Umut Güner tarafından yanıtlanmıştır.

Mana Yayınları yayınları proje editörlüğünü Prof. Dr. Mehmet Azimli’nin yaptığı İslam Medeniyetinde Bilimin Öncüleri adlı 9 ciltlik seriyi yayına hazırladı.

Müslüman dünyada dini ilimlerle ilgilenen bilim adamları çok itibar görmüştür. Diğer dünyevi ve pozitif ilimlerle ilgilenen bilim adamlarına karşı ise maalesef, birinci gruptakiler kadar ilgi gösterilmemiştir. Askere teknolojiyi, yazara kâğıdı, hastaya sağlığı, halkın rahatlığı için mimariyi üreten onlarken; belki de pozitif ayrımcılık sebebiyle, ilk grup gibi itibar görememişlerdir. Dahası zaman zaman ilk grup tarafından da aşağılanmışlardır. Aslında İslam dünyası maddi boyutlarda o günden bugüne gelebildiyse bunda önemli bir oranda onların payı ve emeği vardır.

Bundan dolayıdır ki bu bilim insanlarına karşı vefa borcumuz bulunmaktadır. İşte bu projemizde dini ilimler dışındaki alanlarda yeni keşifler ve atılımlar yapmış “İslam Medeniyetindeki Bilim Öncüleri”ni araştırdık. Her bir ilim dalındaki öncü bilginlerimizi ayrı bir kitapta tanıtmak istedik. Bu sebeple dokuz alan belirledik ve her alanla ilgili yaklaşık elli bilim insanını kapsayacak bir kitap şeklinde projemizi hazırladık. Projenin ismine de uygun olacak şekilde ilkesel olarak ilgili alanda yeni bir icat yapan, alana bir yenilik getiren, farklı bir şeyler ortaya koyan ve bilineni bir tık ileri götürenleri mercek altına aldık ve bu bilim insanlarının biyografilerini ve ilme katkılarını burada aktardık. Böylece İslam Medeniyet Tarihindeki bu kıymetli 443 bilim öncüsüne karşı borcumuzu bir nebze yerine getirmek amacında olduk.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Ortaçağ sosyal ve kültürel tarihi için okunması gereken kitapları tarihçi Umut Güner sizler için listeledi. Ortaçağ sosyal ve kültürel tarihi süreci okuma önerileri listesi başta tarih bölümü öğrencileri olmak üzere her düzey tarih meraklılarına hitap etmektedir. Liste düzenli olarak güncellenmekte ve yeni kitaplar eklenmektedir.

KÜLTÜR, MEDENİYET, FELSEFİ BİRİKİM VE SOSYAL HAYAT

Dimitri Gutas – Yunanca Düşünce Arapça Kültür

Umut Güner – Tarihte Fütüvvet ve Ahilik

Fatih M. Şeker – Selçuklu Türkleri’nin İslam Tasavvuru

A.C.S. Peacock ile Sara Nur Yıldız – Anadolu Selçukluları: Ortaçağ Anadolu’sunda Saray ve Toplum

Ahmet Ocak – Nizamiye Medreseleri

Muammer Gül – İslam’ın Batıni Çevresi

Franklin Lewis – Mevlana – Geçmiş ve Şimdi, Doğu ve Batı

Ayşe Atıcı Arayancan – Dağın Efendisi Hasan Sabbah ve Alamut

Mehmet Şeker – Anadolunun Türkleşmesi ve Kültürel Hayatı

Mikail Bayram – Fatma Bacı ve Bacıyan-ı Rum Anadolu Bacılar Teşkilatı

Mikail Bayram – Ahi Evren Hace Nasirü’d-din Mahmud ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu

Ömer Lütfi Barkan – Kolonizatör Türk Dervişleri

Mikail Bayram – Konya’da Dini ve Fikri Hareketler

Ahmet Ocak –  Selçukluların Dinî Siyaseti

Ramazan Şeşen – İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri

Ahmet Yaşar Ocak – Türk Sufiliğine Bakışlar

Resul Ay –  Anadolu’da Derviş ve Toplum, 13-15. Yüzyıllar

Ahmet Yaşar Ocak – İslam’ın Ayak İzleri Selçuklu Dönemi

Ahmet Yaşar Ocak – Babailer İsyanı

Olgay Söyler – Anadolu’nun Kronikleri

Fuad Köprülü – Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar

Mustaf Demirci – Beytü’l Hikme

Mehmet Şeker –  Fetihlerde Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması

Seyfullah Kara –  Selçuklular’ın Dini Serüveni

Ahmet Altungök – Eski İran’da Din ve Toplum

Seyfullah Kara –  Büyük Selçuklular ve Mezhep Kavgaları

T. Karamustafa – Tanrının Kural Tanımaz Kulları: İslam Dünyasında Derviş Toplulukları

Patricia Blessing – Moğol Fethinden Sonra Anadolu’nun Yeniden İnşası

Altan Çetin –  Ortaçağ’da Devletin İki Yüzü

Bernard Lewis – Haşaşiler

Farhad Daftary –  İsmaililer

Nizamülmülk – Siyasetname

Der: Altan Çetin – Ortçağ’da Kadın

Muammer Gül – Ortaçağ’da Doğu ve Güneydoğu Anadolu

Kolektif Selenge Yay – Türkmenler Üzerine Makaleler

Eileen Power – Ortçağ İnsanları

Zeynep Kocabıyıkoğlu Çeçen – Ortçağ’a yeni Yaklaşımlar

Pınar Ülgen – Doğu-Batı Arasında Teknoloji Transferi Geç Ortaçağlar

Pınar Ülgen – Orta Çağ Avrupa’sında Kölelik

Cüneyt Kanat – Ortçağ Türk Devletlerinde Suç ve Ceza

Beylikler dönemi tarihi için okunması gereken kitapları tarihçi Umut Güner sizler için listeledi. Beylikler dönemi tarihi süreci okuma önerileri listesi başta tarih bölümü öğrencileri olmak üzere her düzey tarih meraklılarına hitap etmektedir. Liste düzenli olarak güncellenmekte ve yeni kitaplar eklenmektedir.

BEYLİKLER DÖNEMİ VE OSMANLI ERKEN YILLAR

Feridun Emecen – İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası

Haşim Şahin –  Dervişler, Fakihler, Gaziler / Erken Osmanlı Döneminde Dini Zümreler (1300-1400)

Mehmet Ersan ve Mustafa Alican – Türklerin Kayıp Yüzyılı Beylikler Devri Türkiye Tarihi

Hasan Basri Karadeniz – Anadolu’da Meşruiyet Mücadelesi

İsmail Tokalak – Bizans Osmanlı Sentezi

Cemal Kafadar – İki Cihan Aresinde

Bizans tarihi için okunması gereken kitapları tarihçi Umut Güner sizler için listeledi. Bizans tarihi süreci okuma önerileri listesi başta tarih bölümü öğrencileri olmak üzere her düzey tarih meraklılarına hitap etmektedir. Liste düzenli olarak güncellenmekte ve yeni kitaplar eklenmektedir.

BİZANS TARİHİ

Ostrogorsyky – George; Bizans Devleti

Mustafa Daş – Bizans’ın Düşüşü

Yusuf Ayönü – Selçuklular ve Bizans

Casim Avcı – İslam – Bizans İlişkileri

Judith Herrin –  Bizans Bir Ortaçağ İmparatorluğunun Şaşırtıcı Yaşamı

Mehmet Murat Baskıcı – Bizans Döneminde Anadolu İktisadi ve Sosyal Yapı (900-1261)

Ortaçağ Avrupa Tarihi için okunması gereken kitapları tarihçi Umut Güner sizler için listeledi. Ortaçağ Avrupa Tarihi süreci okuma önerileri listesi başta tarih bölümü öğrencileri olmak üzere her düzey tarih meraklılarına hitap etmektedir. Liste düzenli olarak güncellenmekte ve yeni kitaplar eklenmektedir.

ORTA ÇAĞ AVRUPA TARİHİ

Muammer Gül – Orta Çağ Avrupa Tarihi

H. C. Davids – Orta Çağ Avrupa Tarihi

Henri Pirene – Hz. Muhammed ve Charlemagne

Henri Pirene – Ortaçağ Avrupa’sının Ekonomik ve Sosyal Tarihi

Umberto Eco – Ortçağ I. II. III ve III. Ciltler

Chris Wickham  – Ortaçağda Avrupa