Latest - Page 64

Biden yönetimi deniz rüzgar çiftliğini onayladı!

///
839 views
1 min read
Biden yönetimi deniz rüzgar çiftliğini onayladı!

Long Island’ın doğusundaki 12 türbinin onaylanması, Biden yönetimini temiz enerji hedeflerine yaklaştırıyor. 

Başkan Biden’in yönetimi, yenilenebilir enerji inşa etmek ve iklim değişikliğiyle mücadele etmek için daha geniş bir çabanın parçası olarak gelen New York’a güç sağlamak için büyük bir açık deniz rüzgar projesine yeşil ışık yaktı.

Federal hükümetin Çarşamba günü, Rhode Island kıyılarında bulunan bir düzine rüzgar türbini onayı , Long Island’ın doğu ucuna güç gönderecek. Hareket, ülkeyi Biden yönetiminin on yılın sonuna kadar açık deniz rüzgar enerjisinden 30 gigawatt elektrik üretme hedefine yaklaştırıyor. Atlantik’in şiddetli rüzgarlarından yararlanmak, başkanın ABD enerji sektörünü gezegeni tehlikeli bir şekilde ısıtan fosil yakıtlardan uzaklaştırma planında öne çıkıyor.

Rüzgar projesi, Danimarkalı bir enerji devi olan Orsted ve New England’da enerji sağlayan bir ABD firması olan Eversource’un ortak girişimidir. Şirketlerin, Rhode Island dışında çalışmaya devam etmek için Çevre Koruma Ajansı, ABD Ordusu Mühendisler Birliği ve diğer düzenleyicilerden hala izin almaları gerekiyor.

Demokratik yetkililer, açık deniz rüzgar genişlemesinin özellikle sendikalar için bir nimet olmasını umuyor. Orsted, mümkün olduğunda işçileri işe almak için inşaat sendikalarından oluşan bir koalisyonla birlikte çalışıyor , ancak türbinlerin kendileri Avrupa firması Siemens Gamesa tarafından denizaşırı ülkelerde yapılacak.

New England’dan Carolinas’a önerilen rüzgar çiftlikleri ile Biden yönetimi, 2025 yılına kadar en az 16 diğer ticari açık deniz rüzgar enerjisi planını gözden geçirmeyi planlıyor. kuşları vurmak ve öldürmek.

Duyuru, Biden’ın yakın zamanda geçirilen altyapı faturasını tanıtmak için ülkeyi gezdiği sırada geldi. Ancak rüzgar türbinleri kurmak, güneş panelleri kurmak ve elektrikli araçlar satın almak için büyük mali teşvikler içeren ikinci bir yasa tasarısı hala Kongre’den geçiyor.

Bu bütçe tasarısı bu ayın başlarında Meclis’ten geçti ancak Senato’da belirsiz bir gelecekle karşı karşıya.

ABD ve Kanada’dan birçok Afrika ülkesine seyahat kısıtlaması geldi!

//
902 views
1 min read
ABD ve Kanada’dan birçok Afrika ülkesine seyahat kısıtlaması geldi!

BD ve Kanada, Güney Afrika’da tespit edilen ve “Omicron” olarak adlandırılan yeni Covid-19 mutasyonu nedeniyle birçok Afrika ülkesine seyahat kısıtlaması uygulama kararı aldı.

Birçok ülke Güney Afrika’da tespit edilen ve “Omicron” olarak adlandırılan yeni Covid-19 mutasyonu nedeniyle birçok Afrika ülkesine seyahat kısıtlaması uygulamaya devam ediyor. Beyaz Saray tarafından yapılan yazılı açıklamada, ABD Başkanı Joe Biden’ın yönetiminin Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’nin (CDC) tavsiyesi üzerine pazartesi gününden itibaren Güney Afrika, Botsvana, Zimbabve, Namibya, Lesoto, Esvatini, Mozambik ve Malavi’den seyahatleri kısıtlamaya karar verdiği bildirildi.
Söz konusu kısıtlamadan ABD vatandaşları ile ABD’de oturma izni olanların muaf olduğu ve seyahatten önce negatif Covid-19 testi ibraz etmeleri gerektiği belirtildi.

Kanada Sağlık Bakanı Jean-Yves Duclos ise yaptığı açıklamada, Covid-19’un Omicron mutasyonunun yayılmasını önlemek amacıyla Güney Afrika, Namibya, Lesoto, Botsvana, Eswatini, Zimbabve ve Mozambik’e olan seyahatleri askıya aldığını aktardı. Duclos, son 14 gün içinde söz konusu 7 ülkede bulunan yolcuların Kanada’ya girişlerinin yasak olduğunu ifade etti.
Söz konusu ülkelerden Kanada’ya dönecek olan Kanada vatandaşlarının ve Kanada’da oturma izni olanların seyahat yasağından muaf olduğunu aktaran Duclos, söz konusu kişilerin Kanada’ya girişte negatif sonuçlu Covid-19 testi ibraz etmeleri ve ülkeye girdikten sonra 14 gün karantina uygulamaları gerektiğini açıkladı.

Kanada’da şu ana kadar Omicron vakası tespit edilmediği belirtildi.
Öte yandan 27 Avrupa Birliği (AB) ülkesi, Guatemala, Japonya, Ürdün, Malezya, Fas, Filipinler, Singapur, İsviçre, Türkiye ve Birleşik Krallık, Omicron nedeniyle birçok Afrika ülkesine seyahat kısıtlaması uygulama kararı aldı.

Kuzey Amerika yer şekilleri nedir? Kuzey Amerika yer şekilleri nelerdir?

/
1494 views
6 mins read
Kuzey Amerika yer şekilleri nedir? Kuzey Amerika yer şekilleri nelerdir?

Kuzey Amerika’ya yerşekilleri açısından bakıldığında, açıkça ortaya çıkan fizyografik bölgeler hemen ayırt edilirler. Örneğin, kıtanın batısında boydan boya uzanan Kayalık dağlar, ortasındaki Büyük Ovalar ve doğudaki Appalaşlar gibi. Kuzey Amerika’nın yapısı ve yerşekillerinde debeşerî özelliklerinde olduğu gibi, ekonomik gelişmeyi teşvik eden hususlar vardır. Kıtanın çekirdeğini oluşturan merkezi kalkan, diğer adıyla “Kanada Kalkanı” ile içerideki alçak alanlar ve kenardaki dağlar arasında açık bir denge söz konusudur.

Açıkça belirgin olan yerşekilleri genellikle şu başlıklar altında toplanmaktadırlar:

Kanada Kalkanı,
Örtülü Platform/İçerideki Alçak Alanlar ve Havzalar,
Kenar Dağlar,
Kıyı Ovaları.

Kanada Kalkanı

Kıtanın çekirdeğini oluşturur. Yer kabuğunun en eski kısımlarından biri olan Kanada Kalkanı Great Bear (Büyük Ayı) Gölü, Athabasca Gölü ve kuzey-merkezi Onratio olmak üzere üç temel nüve/çekirdek alan etrafında gelişmiştir. Şekli, Superior Gölünün güneybatısından başlayarak Hudson Körfezi’nin batı ve doğusuna uzanmak üzere ikiye ayrılarak “Y” harfine benzer. Kanada Kalkanı bugünkü şeklini alıncaya kadar çeşitli değişikliklere uğramıştır. Kalkan, esas görünümüyle eski ve aşınmış olmakla birlikte, hâlâ arızalı bir platodur. 2.8 milyon km2’lik bir alan kaplayan Kanada Kalkanı her iki ülkenin de önemli bir fizyografik bölgesi durumundadır.

Yükseltiler, Kalkan boyunca, doğuda 1.600-1.700 m, güneydoğuda 1.300 m iken, güneyde 700, batı ve kuzeyde 300 m ve hatta daha azdır. 500,400 ve 300 m dolayında bulunan eski aşınım düzeyleri ise genel görüntüye büyük bir çeşitlilik katmaktadırlar.

Kalkanın kapladığı alan geniş bir buzullaşmaya sahne olmuş, kısmen gençleşmiş ve böylece de buzulların oyması, taban ve uç morenlerinin birikmesi, “drumlin”lerin meydana gelmesi, türbülant hareketli akarsularla birbirlerine bağlı sayısız göl çanaklarının varlığıyla daha da çok arızalanmıştır. Örneğin buzulların eridiği dönemde, daha önce taşıdıkları malzemeler buzulların kenarlarında birikmiş ve sonra da akarsuların kolları boyunca doğal baraj setleri meydana getirmişlerdir.

Buzulların genişlettikleri vadilerin sular altında kalmasıyla da çok güzel manzaralı göller -örneğin New York eyaletinin Parmak Gölleri (Finger Lakes) gibi- meydana gelmiştir; Minnesota da yine bu şekilde oluşan gölleriyle “10.000 Göller Bölgesi” olarak anılmaktadır.

Buzullaşmanın ardından kıyı bölgeleri yükselmiş ve kıyılar deniz seviyesinden 200 m daha yüksek kalarak kıyı taraçalarını meydana getirmişlerdir.

Örtülü Platform-İçerideki Alçak Alanlar/Havzalar

Kanada Kalkanı örtülü platform hâlinde Hudson Körfezi etrafında ve iç kısımdaki alçak alanların altından, Mackenzie’den Mississippi Deltası’na kadar uzanır. Büyük Göller(Huron, Superior, Michigan, Ontario, Erie) örtülü platformdaki havzaların en büyüğünü kaplar ve bu göller geniş ve dolambaçlı bir kavis meydana getirecek şekilde uzanırlar. Büyük Göller’in güney ve batı kesimlerinde Appalaşlar ve daha sonra da Kayalık Dağlar’ın meydana getirdiği büyük birikinti şekilleri vardır.

Platform’un kuzeyinde, Kanada’nın önemli bir kısmını kaplayan “Kuzey Büyük Ovalar”ı ve güneyine doğru da çeşitli iç havzalar yer alır. Bu ovalar buzul depolarından oluşan ince bir tabakayla kaplıdır. Bu iç havzaların en önemlisi olan Ohio-Mississippi Havzası, doğu ve güneyde iç platoyu oluşturduktan sonra Büyük Göller bölgesinde genişleyerek Merkezi Ovalar’a katılır; batıda ve kuzeyde ise yükselerek Büyük Ovalar’a ulaşır. ABD içinde kalan bu ovalara “Güney Büyük Ovalar”ı da denilir

Kenar Dağlar

Bunlar arasında en önemlileri doğudaki Appalaşlar ve batıdaki Kayalık Dağların önemli bir bölümünü oluşturduğu Kordilleralar vardır. Esas olarak, Kanada’da New Foundland’den ABD’de Teksas’a kadar uzanan büyük jeosenklinallerin sıkışmaları ile meydana gelmiş olan Appalaşlar’da yapı büyük önem taşımaktadır. Appalaşlar üçe ayrılırlar:

New Foundland’den Hudson Nehri’ne kadar uzanan Kuzey Appalaşlar;
Alabama’ya kadar inen Güney Appalaşlar;
Missisippi’nin güneybatısındaki Ouachita-Wichita sistemi.
Kuzey Appalaşlar fazla kıvrılmış, geniş buzullaşmaya uğramış ve böylece parçalanarak oyulmuş ve yer yer deniz tarafından istila edilmiştir (Tümertekin 1970).

Güney Appalaşlarda peneplasyon ve gençleşmenin etkileri çok fazladır. Yer yer uzun ve dar depresyonlar (Ridge and Valley’de olduğu gibi) arasında paralel dağ sıraları vardır. Ayrıca bu kesimdeki Blue Ridge olarak anılan orta yükseklikteki masif dağ sıralarının doğusunda dalgalı bir peneplen sathı hâlinde Piedmont (dağ eteği ovası) yer alır. Piedmont ise doğuda Fall Line adlı bir kırık hattıyla sona erer ki burası şelalelerin sıralandığı ve enerji üretiminde yeri olan bir alandır.

Missisippi’nin güneybatısındaki Ouachita-Wichita dağ sistemi (Ozarklar) ayrı bir bütünlük gibi görünse de Appalaşlara çok benzerler. Appalaşlara fiziksel bakımdan bağlı durumda değilse de yapısal olarak onun devamı hâlindedirler. Ozark yaylalarının Ouachita ve Wichita dağlarıyla birlikte oluşturdukları alan birçok bakımdan Appalaşların aynısıdır. Bunlar da uzun bir erozyon devresi geçirmişlerdir. 500-700m yükseltileri olan fakat belirgin bir şekilde yüksek tepeler, alçak kuestalar ve kısmen de 200-300m yükseltilerde aşınım yüzeyleri sergilemektedirler.

Ayrıca, kıtanın doğu kenarında, Appalaşlardan daha kuzeyde, özellikle Parry adalarında odaklaşan fakat diğer adalara da uzanan, yüksek olmayan, Arktik kıvrımlar da yine kenar dağlar arasında sayılırlar. Bunlar aşağıda değineceğimiz Kordilleralardan çok Appalaşlara benzer. Bunlar da buzullaşmayla karşı karşıya kalmıştır; derin fiyortlarla yarılmış durumdadır.

Karışık bir yapıya sahip olan Kordilleralar doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılırlar. Doğu Kordilleraları Alaska’nın 2.000 m yükseltideki şiddetle kıvrılmış Brooks Dağları’ndan başlar; buradan, 2.000-2.500 m yükseklikteki kıvrımlar hâlinde ve Mackenzie dağları adı altında Franklin Dağları’na uzanır. Kanada Kayalık Dağları olarak anılan bu dağlar 4.000 m’ye kadar çıkarlar.

Batı Kordilleraları ise dört kısım hâlindedirler:

Batı Kordilleraların doğusundaki platolar (örneğin Columbia platosu, Colorado platosu)ve dağlararası havzalar,
Batı Kordilleralarının merkezindeki Kaskadlar,
Batı Kordilleralarının batısındaki Kıyı Dağları,
Pasifik kenarında kalan kesimindeki depresyonlar.
Kaskadlar, Amerika’nın en yüksek tepesi olan McKinley’i (yeni adıyla Denali; 6,195m) içine alan Alaska sıradağlarıyla başlar ve İngiliz Kolumbiyası kıyı sıradağlarıyla sonuçlanır.

Pasifik kenarındaki dağlar ise Kıyı Sıradağları ve Kayalık Dağlar olarak Alaska’dan Kaliforniya Yarımadası’na kadar uzanırlar. Bu kesim aynı zamanda dünyanın en büyük deprem kuşağı “ateş çemberi” içinde kalmaktadır.

Kıyı Ovaları

Genellikle düz ve bazen de bataklık olan “kıyı ovaları” Atlantik ve Meksika Körfezi kıyılarında yer alırlar. Bunlar dışında Kuzey Amerika’da geniş kıyı ovalarına pek rastlanmaz.

Kıyı ovalarının en çok görüldüğü yer olan kıtanın doğusunda, Atlantik kıyısında kıyı ovaları Cape Cod’dan Tampico’ya kadar olan alanda değişik genişliktedir. Atlantik kıyısında, kuzeydoğuda dar olan kıyı ovaları güneyde Georgia’da 30-40km’ye, Teksas’ın kuzeydoğusunda 100 km genişliğe erişir; Meksika’daki devamında ise yeniden daralır. Kıyı ovaları Appalaşlarla ilgili olarak Doğu Kıyı Ovaları ve Quichita (Ozarklarla) ile bağlantılı olarak da Güney Kıyı Ovaları olarak ikiye ayrılır. Mississippi Güney Kıyı Ovaları’nın en büyüğüdür.

Kuzey Amerika coğrafyası nedir? Kuzey Amerika coğrafyası özellikleri nelerdir?

/
1327 views
2 mins read
Kuzey Amerika coğrafyası nedir? Kuzey Amerika coğrafyası özellikleri nelerdir?

Kuzey Amerika alt-kıtası Kuzey Buz Denizi’nden Panama’ya kadar uzanan geniş ve çeşitliliği olan bir bölge hâlindedir. Bubölümün konusu olan, güneydeki Meksika’dan başlayan ve apayrı özellikler gösteren âlemden ayırmak üzere (günümüzde çok tercih edilmese de) kullanan deyimle kısaca Anglo-Amerika hemen hemen tropikal enlemlere yaklaşan Florida ve Teksas’tan başlayıp Alaska ve Kanada’nın Kuzeybatı topraklarının subpolar alanlarına kadar uzanmaktadır.

Eğer bölgeye yukarıdan, uzaydan bakılacak olursa, ilk dikkati çeken kuzeydeki Hudson Bay (Hudson Körfezi) olacaktır. Kanada’nın kuzey kıyısından 1.300 km kadar güneye inen körfez, dev büyüklüğüne rağmen Anglo-Amerika coğrafyasındaki etkisi bakımından oldukça önemsiz sayılır. Çünkü yılın büyük kısmında yüzeyi donmuş durumdadır ve yaz aylarında bile önemli olarak yalnızca bir tek güzergâhın geçtiği bir yol verir.Çevredekiklimatik etkisi de minimal düzeydedir.

Coğrafi bakımdan daha önemli olanlar ise, kıtaya doğru daha az girmekle birlikte, iki büyük ve geniş denizsel özellik olan körfezlerdir: Güneydoğudaki Meksika Körfezi ve kuzeydeki Alaska Körfezi bölgenin şekillenmesinde çok büyük klimatik ve çok önemli ekonomik etkileri olan düzensizlikleri yaratmışlardır. Kıyılarla bağlantılı başka önemli alanlar: doğu kıyısında St Lawrence Körfezi, Fundy Körfezi ve Chesapeake Körfezi ile batıdaki Puget Sound, Cook Inlet, Bristol Bay, Norton Sound ve Kotzebue Sound adlarını taşıyan körfezlerdir.

Kıtanın kabaca dış hatlarında dikkati çeken bir başka özellik ise, haritalara sığamayan, 70.000’den fazla adanın varlığıdır. En önemli ada grubu Canadian Arctic Archipelago olarak anılan ve Kanada’nın toplam yüzölçümünün yüzde 14’den çoğunu oluşturan, ülkenin kuzeyinde oldukça büyük bir dizi adanın meydana getirdiği Kanada Kuzey Kutbu Takımadaları’dır. Adaların en büyükleri Baffin ve Ellesmere olurken, takımadalar Anglo-Amerika’nın en büyük 10 adasının 9’unu içermektedirler. Büyüklük bakımından önemli diğer adalar St Lawrence Körfezi etrafında kümelenmişlerdir: Newfoundland adası aynı adı taşıyan eyaletin bir parçasını oluşturur, Cape Breton Adası Nova Scotia ve Anticosti Adası da Quebec eyaletlerine aittir.ABD’nin doğu kıyısı açıklarında uzanan adalar oldukça küçüktür ve biri dışında çok seyrek nüfusludurlar. Bu istisna New York’un bir parçası olan Long Island’dır ve 3.600 km2lik yüzölçümünde 7 milyondan çok nüfusu barındırmaktadır. Atlas Okyanusu ve Meksika Körfezi’ndeki diğer adaların hemen hemen tümü uzun, dar ve alçak kum tepeleri biçimindedir.

Pasifik kıyısının ada kalıbı ise oldukça düzensizdir. Kıyının güney kesiminde çok az ada bulunurken, kıyının kuzeyinde British Columbia ve güney Alaska geniş ölçüde adalarla çevrilidirler. Bunlar arasında en dikkati çeken Kanada’nın en güneybatı köşesini oluşturan Vancouver Adası’dır. Diğer önemliler arasında British Columbia’nın Queen Charlotte Adaları, güney Alaska’nın Kodiak Adası ve oldukça uzakta kalan Aleut grubu sayılabilir.

Kısaca Kanada tarihi nedir? Kanada ABD sınırı nasıl oluştu? Kanada dominyonu nedir?

1189 views
4 mins read
Kısaca Kanada tarihi nedir? Kanada ABD sınırı nasıl oluştu? Kanada dominyonu nedir?

Kanada, 9.984.670 km2 yüzölçümüyle dünyanın ikinci büyük ülkesidir. Bununla birlikte, çok seyrek nüfuslanmıştır; 2016’daki 36.286.378 nüfusuyla dünya ülkeleri arasında 37’inci durumdadır. Kanada’nın yönetim biçimi ABD’nin eyalet şekliyle Büyük Britanya’nın bakanlar kurulunu (başbakan ve bakanlardan oluşan kabine sistemi) bir araya getirmiş, parlamenter demokrasisi olan bir konfederasyondur.

Büyük Britanya monarşisi hâlâ Kanada devletinin başıdır ve yalnızca törenlerde yer alan bir biçimsel genel valiyle temsil edilmektedir. 1982’de Kanada Anayasası’nda yapılan değişiklik Büyük Britanya’dan ayrılığı onaylamışsa da Kanada hâlâ bir anayasal monarşi durumundadır ve Kraliçe’nin de Genel Vali’nin de rolleri değişmemiştir. Anayasanın getirdiği değişiklik, Haklar ve Özgürlükler Yasası’nın eklenmesi, İngiliz Parlamentosu’nun yasal kontrolünün kaldırılması ve yönetimin tümüyle Kanadalıların eline bırakılması şeklinde olmuştur. Bu nedenle de Kanada’nın adından artık “Dominyon” sözcüğü kaldırılmıştır.

Kanada konfederasyonu 10 “province” ve 3 de “territory” denilen eyaletten oluşmuştur. Doğuda yer alan Newfoundland, New Brunswick, Nova Scotia ve Prince Edward Island eyaletlerine çoğu kez “Atlantik Eyaletleri-Atlantic Provinces” denilirken, bunlardan son üçü bazen de “Denizsel Eyaletler-Maritime Provinces” olarak anılırlar. İç kesimde batıda yer alan Alberta, Saskatchewan ve Manitoba “Preri Eyaletleri” olarak adlandırılmışlardır.

Geri kalan üç eyalet Quebec, Ontario ve British Columbia ise herhangi bir gruba sokulmamışlardır. Kanada’nın kuzeyindeki geniş bir kesim Yukon Territory, Northwest Territories adlarını taşırken bu ikinci eyaletin topraklarının bir kısmı son olarak Nunavut (Territory) olarak ayrı bir eyalet hâline getirilmiştir. Tüm province ve territory olarak anılan eyaletlerde farklı farklı yerel yönetim sistemleri işleyebilmektedir. Alt-birimler de county ya da district gibi alt bölünümlerle ve daha sonra da daha da başka alt bölünümlerle ayrılmışlardır.

Ulusal başkent Ottawa Ontario eyaletinde yer alır ve 1915’te tıpkı ABD’dekine (District of Columbia) benzer bir yol izlenmesi için karar alındığı hâlde, bu karar yaşama geçirilmemiş ve başkent ayrıca bir eyalet hâline gelmemiştir. Bununla birlikte, yaklaşık 2.300 km2lik bir alan Ontario ve Quebec eyaletlerinden eşit miktarlarda alınarak “National Capital Region” olarak planlanmıştır. Ottawa’nın Quebec sınırındaki sayısız yönetim binasını içine alan Hull yerleşmesini de içerdiğinden artık bazı yerlerde ve istatistiklerde başkent “Ottawa-Hull” olarak anılmaktadır.

Ayrı siyasal varlıklarının, kısacası kuruluşlarının ilk yıllarında ABD ve Kanada, en ciddisi 1812’de olmak üzere, beş kez birbirleriyle savaşmışlardı. Fakat yüzelli yıldan fazla bir zamandır komşuluk ağır basmış ve aralarındaki 8.840 km uzunluğundaki sınır dünyanın en uzun açık uluslararası sınırı olarak anılmayı hak etmiştir.

Her ne kadar farklılıklar bulunuyorsa da Amerikalılar ve Kanadalılar gerek toplum gerekse halk olarak birbirlerine birçok bakımdan benzemektedirler. Her iki ülkedeki yaşam birbirine o kadar benzemektedir ki birbirlerinin ülkelerini ziyaret ettiklerinde bir “kültür şoku”ndan söz etmek söz konusu bile değildir. Gerçekten de sınır boyunca 130 geçiş noktasından geçişler muazzam boyutlardadır; tahmini ve ortalama olarak yılda 40 milyon Kanadalı ABD’ye, karşılığında da 35 milyon Amerikalı Kanada’ya geçmektedir.

İki ülke arasındaki dostluğun en iyi göstergesi olmamakla birlikte, ekonomik açıdan önemli olarak, ticaret hacmi de dünyadaki iki-yönlü mal akışının en büyüğüdür. İki ulus birbirlerinin en iyi müşterileridir. Gümrük vergilerini düşüren 1989’daki ABD-Kanada Serbest Ticaret Anlaşması bunu daha da arttırmıştır.

Doğal olarak, tüm bunlar iki ülke arasında hiç sorun yok demek değildir. Özellikle çevre sorunları -asit yağmurları ve Büyük Göllerin kirlenmesi gibi- zaman zaman ilişkiler üzerinde baskı oluştururken, eşit büyüklükte (nüfus ve ekonomi bakımından oran onda birdir) olmayan iki partnerin yaşadığı sorunlar da Kanada için özellikle önem taşımaktadır. Kanada kendi ulusunu hep bir “devin gölgesi”nde oluşturma çabasıyla uğraşmıştır. Eski başbakanlardan Pierre Trudeau’nun dediği gibi:

“Amerika Birleşik Devletleri ile bir kıtayı paylaşmak bir fille birlikte uyumak gibidir; hayvan ne kadar şefkatli olsa da önemi yoktur, çünkü en küçük bir kıpırtısı bile yatağı sarsar”.

Buna rağmen, sonuç olarak ABD ve Kanada yakın ve dostça ilişkilerini sürdürmektedirler. Açıkçası, her iki ülke de birlikte serbest dünyanın liderliğine sıkı bir şekilde bağlanmışlardır. Kuzey Amerika âleminde neler -ve niçin- olduğu artık dünyadaki her ülkeyi ilgilendirmektedir. “Küresel” görüş hâlen bu bölgedeki birçok ulusal sorunu etkilemekte ve birçok ulusal eylem de dünyanın diğer yerlerinde yankı bulmaktadır.

Amerikan ekonomisinin dörtte bir kadarı hâlen uluslararası ekonomik sisteme bağlanmış durumdadır. Uluslararası ticaret, dünya enerji pazarları, gıda maddeleri ve parasal konular üzerine Kuzey Amerika siyaseti diğer ülkeleri doğrudan etkilemektedir. O kadar doğrudan olmasa da kişisel özgürlükler, ırklar arası uyum, toplumsal eşitlik, ekonomik büyüme, çevre yönetimi ve yaşam kalitesi üzerinde sürdürülen ulusal tartışmalar da dünyanın her tarafında birçok kişi ve grubun tavırlarını ve ilham kaynaklarını etkilemektedir. ABD ve Kanada dünyadaki en gelişmiş bölgeyi oluşturmaktadır; bir başka ifadeyle sanayi-sonrası çağda bu bölge nereye doğru giderse, geri kalanların çoğu da onu izleyecektir.

Kısaca Amerika Birleşik Devletleri nedir?

711 views
1 min read
Kısaca Amerika Birleşik Devletleri nedir?

Toplam yüzölçümü 9.363.400 km2(50 eyalet dışında Pasifik ve Karayiplerdeki topraklarıyla 9.842.000km2; hatta bu bakımdan dünyanın üçüncü büyük ülkesi olduğu belirtiliyor) olan bu ülke yalnızca üç ülkenin -Rusya, Kanada ve Çin- arkasında kalmaktadır. 324 milyonu aşan nüfus miktarı bakımından da Çin ve Hindistan’dan sonra dünyada üçüncüdür.

ABD yönetim erkinin federal ve eyalet hükûmetleri arasında bölündüğü bir federal cumhuriyettir. Federal eyaletlerin (state) sayısı 50’dir ve bunlar gerek yüzölçümü gerekse nüfus bakımından değişik büyüklüklerdedirler. Alaska ve Hawaii dışındaki “eski” denilen eyaletler anakarada bitişik olarak yer almışlardır. Eyaletler county denilen yerel yönetim birimlerine ayrılmış durumdadırlar ama bunda da bazı değişik uygulamalar vardır: Louisiana’da yönetim birimleri parish adını taşır; Maryland, Missouri, Nevada ve Virginia’da eyaletlerin alt-birimlerini county’lerden bağımsız olarak ama onlarla birlikte şehirler oluşturur ve Alaska’da da nüfuslanmış alanlar borough denilen alt-birimlere bölünmüştür.

Türkiye’deki ilçeler gibi sayıları zaman zaman değişen bu alt-birimlerin hepsi birlikte alındığında, hâlen ABD’de 3.100 county ve buna denk düşen alt-birim bulunmaktadır (eyaletlerde sayıları değişir: Delaware’de en az, yani 3 county bulunurken, Teksas’da 254 tanedir).

Ülkenin ulusal başkenti District of Columbia, daha çok bilinen adıyla Washington D.C.’dir. Bu küçük eyalet 1790’da Maryland ve Virginia eyaletlerinin verdikleri topraklar üzerine kurulmaya başlanmış, fakat Virginia daha sonra (1847’de) verdiği toprakları geri almış ve günümüzün District of Columbia’sı yalnızca Maryland’in verdiği topraklar üzerinde büyümüştür. Ek olarak, ABD, Karayip Denizi’ndeki bazı küçük adaları da yönetmektedir ki bunların en büyüğü Puerto Rico’dur. Bundan başka, Pasifik’teki, en çok da Mikronezya’daki birçok küçük ada çeşitli siyasal ilişkilerle bu ülkeye bağlıdır.

Anglo-Amerika nelerdir? Anglo-Amerika ülkeleri arasındaki farklılık ve benzerlikler nelerdir?

//
1072 views
7 mins read
Anglo-Amerika nelerdir? Anglo-Amerika ülkeleri arasındaki farklılık ve benzerlikler nelerdir?

Dünya nüfusunun yaklaşık %4.9’uyla (2016), Anglo-Amerika dünya halkları arasında şanslı bir konumda bulunmaktadır. Tarıma dayalı geçmişlerinden ilerleyerek ABD ve Kanada kısa sürede sanayi toplumu karakterlerini kazanmışlardır. Daha 1920’de ABD’nin nüfusu kırsaldan çok şehirli hâle gelmişti; Kanada nüfusu da aynı düzeye 1931’de erişti. Tarımda çalışanlar oranı her iki ülkede de sürekli azaldı. Nüfus toplamları ve nüfusun çeşitli özellikleri ele alındığında ise iki ülke arasındaki farklılıklar daha belirginleşmektedir: Anakaradaki yüzölçümü bakımından dünyanın dördüncü en büyük ülkesi ABD’nin 2016 nüfusu 324.118.787 iken, dünyanın alan bakımından ikinci büyük ülkesi olduğu hâlde Kanada’nınki 36.286.378 ile bunun onda birinden biraz fazla durumdadır.

Her ne kadar ABD’ye kıyasla Kanada’nın nüfusu küçükse de bu nüfus kültür ve geleneğe göre bölünmüştür ve bu bölünme “bölgeselleşme” şeklinde açığa da vurulmuştur. İngilizce, Kanada sakinlerinin %59.3’ünün anadili iken, Fransızca %22.9’unun ve diğer diller de nüfusun %17.8’inin (Çince dâhil, diğer diller) anadilini oluşturmaktadır; konuşma açısından bakıldığında nüfusun %67.5’i yalnızca İngilizce, %13.3’ü yalnızca Fransızca, %17.7’si hem İngilizce hem Fransızca konuşmakta ve %1.5’i de ne İngilizce ne de Fransızca bilmektedirler. ABD’de ise halkın sekizde birinin birinci dili İngilizce dışında başka bir dildir.

Henüz Kanada’daki “bölgeselcilik” gibi tehlike çanları çalmasa daABD’de de özellikle İspanyolca konuşanların sayısının hızla artması ve bunların belirli yerlerde (Teksas, Kaliforniya ve Florida) toplanmaları bu alanlarda İngilizceye resmî dil konumu verilmesine yol açmıştır.

Hâlen toplam olarak yaklaşık 350 dilin konuşulduğu ABD’de 2010 sayımında 35.4 milyon olan İspanyolca konuşan nüfus içinde 20.6 milyon Meksika kökenlidir; yani her üç İspanyolca konuşanın 2’si Meksikalıdır. Toplam nüfusun henüz %12,5’ini oluşturan bu nüfusun kısa sürede zenci nüfusu geçerek ülkedeki en büyük azınlık grubunu oluşturacağı tahmin edilmektedir. Bu yüzden, 1970 ve 1980’lerde Teksas, Kaliforniya ve Florida ile birlikte New Mexico ve Colorado’da da çift-dilli iletişime resmen olanaklar tanınmasıyla, yeni grupların asimilasyonunun tek dille sağlanamayacağı yolundaki kaygılar artmış ve 1986’da ilk olarak 7 eyalet İngilizce’yi “resmi” eyalet dili olarak ilan etmişti; 12 başka eyalet de hemen bunları izledi (McKnight 1992). Bunun yanında, ülkenin birçok yerinde kitle iletişim araçlarında da İngilizce dışı dillerle yapılacak reklamlara kamu harcamaları yasaklandı. Bu ülke nüfusunun %83’den fazlasını oluşturan 134 farklı ulus arasında ikinci önemli grubu ise Asya ve Pasifik Adalarından gelenler meydana getirmektedirler. Bunların sayıları da 1970’lerde iki misline çıkmış, 1980’lerde tekrar iki misli bir büyüklüğe erişmiştir ve bunlar da esas olarak ülkenin batı kısımlarında toplanma göstermektedirler.

Kanada’nın çok-dillilik durumu Fransızca konuşanların ülkenin 11 eyaleti arasında ikinci büyük olan Quebec’de (aynı zamanda ikinci en büyük Kanada metropolisi olan 3.5 milyon nüfuslu Montreal’i de içine alıyor) şiddetli bir mekânsal toplanma göstermesiyle de açıkça belirginleşmektedir. Quebec nüfusunun yüzde 80’den fazlası Fransız Kanadalıdır ve Quebec Kanada’daki Fransız kültürünün tarihsel, geleneksel ve duygusal odak noktasını oluşturur. Quebec, ilk Fransız göçmenlerin Kuzey Amerika’ya başlıca erişme yolu olan orta ve aşağı St.Lawrence Nehri Vadisi’nde uzanmaktadır. Quebec’de Kanada’dan ayrılmayı hedefleyen güçlü bir milliyetçi hareket ortaya çıkmış ve Ekim 1995’te yapılan referandumda bu hareket zirveye varmışsa da oylama sonucu bağımsızlık çok az farkla kaçırılmıştır. 2000 yılından beri de artık bağımsızlık arzusunun sönmeye başladığı, ancak tümüyle yok olmadığı belirtilmektedir.

İç “bölgeselcilik” Kanada’yı Frankofon (Fransızca konuşulan) Quebec’in batısına doğru da etkilemektedir. Ülkenin çekirdek alanı, Kanada’nın en çok nüfuslu eyaleti olan ve metropoliten Toronto üzerinde merkezileşen Ontario’da uzanmaktadır: Ontario’daki, nüfusun yalnızca yüzde 5 kadarı olan, Fransızca konuşan azınlık ise Quebec sınırına yakın olarak, eyaletin doğusunda toplanmıştır. Daha uzak batıda preri eyaletleri Manitoba, Saskatchewan ve Alberta vardır. Buralarda Fransızlar, her bir eyalet nüfusunda yüzde 4-7 arasında değişen oranlarda küçük azınlık toplumları oluşturmak üzere, Almanlarla ve Ukraynalılarla karışmaktadırlar. Fransız etkeni Kanada’nın en batı eyaletlerinde çok zayıflamaktadır. Vancouver’in merkezini oluşturduğu ve nüfus bakımından üçüncü durumdaki British Columbia’da nüfusun %80’den fazlası atalarının İngiliz olduğunu iddia ederken, yalnızca 1.5’i etnik Fransız’dır ve bu alanın hızla büyüyen Asya toplumunun çok gerisinde kalmaktadır.

Kanada’nın diğer eyaletlerinin birliğini çok-dillilik etkilemezken, Kanada-ABD sınırının güneyinde ise çok-kültürlülük egemen durumda bulunmaktadır. ABD kültürel mozaiğinde dil ya da etniklikten daha çok hissedilen durum Avrupa kökenli halklarla (nüfusun yüzde 70 kadarı) Afrika kökenli olanlar (nüfusun kabaca yüzde 12’si) arasındaki ayırımdır. Kamu yaşamında ırk ayrımını zayıflatan çağdaş medeni haklar hareketinde önemli ilerlemelere rağmen, çoğu beyaz hâlâ hemen yakınlarındaki yaşama mekânını zencilerle paylaşmak istememekte; bu yüzden de konut alanlarındaki ayırımcılık sürmektedir (şimdi buna bir de Müslüman ülkelerden gelen fakat daha çok Arap kökenlilere yönelen ayırımcılık da eklenmiştir; eğer “kültürel mozaik” toplum tarafından yeniden değerlendirilmezse, ABD’de ayırımcılık türleri de çeşitlenmiş olacaktır). Kanada’daki ayırımcı “bölgesel” düşünce en yoğun olarak kendisini hissettirdiği Quebec’de bile eyalet çapında mevcut değilken, yerel ölçekteki ısrarlı ırk ayırımcılığı özellikle ABD’nin bazı eyaletlerinde daha şiddetli bir şekilde iki ayrı ve eşit olmayan toplum -biri beyaz biri siyah- yaratmıştır.

Ekonomik zenginlik ve etkililik bakımından rollerine gelince: Kuzey Amerika’nın bu iki ülkesinin son derece gelişmiş toplumları tarih ve coğrafyanın bir kombinasyonu hâlinde ortaya çıkan küresel liderlik rolünü de ele geçirmişlerdir. Aslında Anglo-Amerikalıların en büyük başarısı koşulları güç ve son derece geniş olan bir çevreye karşı kazandıkları savaşlardır: Ulaşımı ve iletişimi sürekli iyileştirerek Amerikalı ve Kanadalılar ülkelerinin tümünü, dağlar ve geniş tahıl tarım alanları kuzey-güney doğrultusunda uzanarak büyük engeller yarattıkları hâlde, gerekli olduğu şekilde doğu-batı doğrultusunda büyük mesafeler (4,000 km’nin üzerinde) boyunca organize etmeyi sonunda başarmışlardır. Coğrafi mekânın kısalması ya da zaman-mekân yakınlaşması, 150 yıl boyunca birbirini izleyen demiryolu, karayolu ve havayolundaki gelişmelerle gerçekleşmiş ve uzak yerlerin birbirine iyice yakınlaşması yanında, insan ve faaliyetlerin de daha geniş alanlara yayılması mümkün olmuştur. Böylece 400 yıllık tarihleri boyunca ABD ve Kanada, Avrupa’daki anavatanları olan ülkelerindeki toplumlardan çok daha farklı bir gelişme süreci içinde olmuşlardır.


Amerikalılar ve Kanadalılar yüksek bir ortalama gelir düzeyine (2016’da ABD’de 55,200 $, Kanada’da 51,630 $ idi; bir kıyaslama için Meksika’nınki 9,870 $), yüksek okur-yazarlık oranına, çok yüksek bir enerji tüketim düzeyine, düşük bir ölüm oranına ve uzun bir ortalama ömre (Kanada’da erkekler için 79, kadınlar için 84 yaş; ABD’de bu değerler 76 ve 81) sahiptirler.

Kaynak tabanlarının çeşitliliği ve ölçeği ile çevresel potansiyellerinin korkunç büyüklüğü yeni gelenlere yer, topraksızlara yeni topraklar ve çoğunluk için değişik olanaklar sağlamıştır. Günümüzde ise koşullar giderek değişmektedir; ulusal kalkınmanın her ölçüsüyle dünyadaki en yüksek olan hayat standartları Anglo-Amerika halkının her kesimi tarafından eşit bir şekilde paylaşılamamaktadır. Yoksulluk şaşırtıcı bir şekilde yaygındır; özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde büyük şehirlerin içlerindeki slum (sefalet) mahalleleri ve kırsal alanlardaki Kızılderili ve Eskimo rezervasyonlarında yoksulluk mekânsal bir toplanma göstermektedir. “Yoksulluk cepleri” olarak anılan bu tür yerlerin en kötülerinde yetersiz beslenme ve sağlık sorunlarıyla sağlık hizmetlerine erişememek (Timor 1996)büyük bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Bunlara şimdi (11 Eylül 2001’de) bir de güvenlik sorunu eklenmiştir ki bu sorun ABD’yi dünyanın büyük kısmı için “güvenli cennet” (safe heaven) olmaktan çıkarırken, dünyanın başka yerlerine müdahalelerini arttırmaya da götürmüştür.

Kuzey Amerika coğrafyasının siyasi ve sosyal özellikleri nelerdir?

/
807 views
2 mins read
Kuzey Amerika coğrafyasının siyasi ve sosyal özellikleri nelerdir?

Coğrafyacı de Blijj (dö blay) ve arkadaşları (1992; 2011) dünyanın çeşitli bölgelerini ele alırken, söz konusu bölgelerin başlıca coğrafi özellikleri üzerinde durmuşlardır. Kuzey Amerika’daki ele aldığımız iki ülkenin başlıca on coğrafi özelliğini ise şöyle sıralamışlardır:

Kuzey Amerika dünyanın toprak bakımından en büyük iki ülkesini içine almaktadır: Kanada büyüklükte dünyada ikinci, ABD ise dördüncü durumdadır.

Kuzey Amerika âlemi olarak belirtilen iki ülke açıkça belirginleşmiş fizyografik bölgelerle dikkati çeker.

Gerek Kanada gerekse Amerika Birleşik Devletleri federal eyaletler hâlindedir fakat sistemleri birbirinden farklıdır; Kanada’nınki İngiliz parlamenter sisteminin uyarlamasıdır ve ülke 10 province ile 3 territory (merkezden yönetilen topraklar; eyalet statüsünde değil) hâlinde ayrılmıştır. ABD ise yönetimde seçici ve yasa uygulayıcı organları, branşları ayırmıştır; 50 eyalet, Commonwealth of Puerto Rico ile Karayipler ve Pasifik’te yönetimi altındaki çok sayıda ada hâlindeki territory’lerinden (Amerikan Samosı, Mariana’lar vb.) oluşmuştur.

Gerek Kanada gerekse Amerika Birleşik Devletleri çoğulcu toplumlardır. Etnik yapı (etniklik) gittikçe önemli hâle geliyorsa da Kanada’nın çoğulculuğu en şiddetli biçimde bölgesel çift-dillikle açıklanmaktadır. ABD’de belli başlı ayırımlar ırksal, etnik ve gelir çizgilerinde olmaktadır.

Kuzey Amerika’nın iç yapısındaki toplumsal ayrılıklara ve bölgesel ekonomik eşitsizliklere rağmen, bu âlem Avrupa kültürel normlarının daha önceden yerleşmişliği sayesinde bütünleşmiştir.

Dünya standartlarına göre Kuzey Amerika yüksek gelir ve yüksek tüketim oranlarının egemen olduğu zengin bir âlemdir. Ham maddeler muazzam miktarlarda tüketilmektedir.

Kuzey Amerika nüfusu, uluslararası standartlara göre büyük olmasa da dünya coğrafi âlemleri arasında en fazla şehirlileşmiş ve hareketli olanıdır. Büyük ölçüde göçmen/mülteci dalgalarından güç alarak, bu âlemin 21. yüzyılın ortalarına doğru %40’ın üzerinde büyüyeceği varsayılmaktadır. Göçlerin ve uluslararası hareketliliğin yüksek olması, aynı zamanda bölgeyi çok kültürlü bir âlem yapmıştır ve bu süregelmektedir.

Kuzey Amerika âlemi hâlâ dünyanın en büyük, en üretken imalat kompleksi hâlindedir. Bölgenin sanayileşmesi benzeri (paraleli) olmayan bir şehirsel büyüme üretmiş fakat her iki ülkede de yeni bir sanayi-sonrası toplum ve ekonomi olgunlaşmaya başlamıştır.

Kuzey Amerika’da tarım iş gücünün %4’ten daha azını istihdam ederken, aynı zamanda da ezici bir oranda ticarileşmiş, makineleşmiş ve özelleşmiştir (uzmanlaşmıştır) ve normal olarak da dış pazarlarda satılmak üzere her yıl dev büyüklükte fazlalık üretim yapmaktadır.

Kuzey Amerika’daki iki ülke birbirinden son derece farklı bir kaynak temeline sahiptir fakat bu kaynakların tükenme oranları da çok yüksektir ve enerjiyle ilgili gelecek belirsiz kalmaktadır. Bununla birlikte, Kanada ve ABD kritik ham maddelerin temininde birbirlerine büyük ölçüde bağımlıdırlar (örneğin Kanada ABD’nin enerji dışalımında ana kaynaktır) ve uzun zamandır birbirlerinin temel ticaret partnerleridir. Günümüzde, Meksika’yı da içine alan Kuzey Amerika Ticaret Anlaşması (NAFTA) üç ülkeyi birçok engeli aşarak birbirlerine bağlamıştır.

Amerika kıtasının ilk yerlileri kimler? Amerika’nın ilk insanları kim?

1074 views
2 mins read
Amerika kıtasının ilk yerlileri kimler? Amerika'nın ilk insanları kim?

Buzul Çağı’nın en şiddetli döneminde, MÖ 34000-30000 yıllarında, dünyadaki suyun önemli bir bölümü büyük kıtasal buz katmanları halindeydi. Bunun sonucunda, Bering Denizi bugünkü düzeyinden yüzlerce metre daha aşağıdaydı ve Asya ile Kuzey Amerika arasında, adına Beringia denilen, bir kara köprüsü oluştu. Beringia’nın en geniş döneminde 1.500 kilometre kadar olduğu sanılıyor. Nemli ve ağaçsız bir tundra olan bölge, otlar ve diğer bitkilerle kaplıydı ve bu da ilk insanların yaşamak için avladıkları büyük hayvanları çekiyordu.

Kuzey Amerika’ya ilk erişen insanlar, yeni bir kıtaya ayak bastıklarını hemen hemen kesinlikle bilmiyorlardı.  Herhalde, atalarının binlerce yıldır yaptığı gibi Sibirya kıyılarında av peşinde koşuyorlardı ve sonra da kara köprüsünü aşmışlardı.

Alaska’ya geldikten sonra ilk Kuzey Amerikalıların buzullar arasındaki geçitleri aşarak şimdi Amerika Birleşik Devletleri’nin bulunduğu güney bölgelerine ulaşmaları için binlerce yıl daha geçmesi gerekti. Kuzey Amerika’da ilk yaşam kanıtları günümüzde de bulunmaya devam ediyor. Ancak, bunların çok azının MÖ 12000 yılından daha eskiye ait olduğu kesinlikle kanıtlanabiliyor; sözgelimi, yakın geçmişte Alaska’nın kuzeyinde bulunan bir av gözetleme yeri yaklaşık bu tarihlerden kalma olabilir. New Mexico’nun Clovis kentinde bulunmuş olan, özenle yapılmış ok uçları ve diğer bazı eşya için de aynı şey söylenebilir.

Kuzey ve Güney Amerika’da belirli yerlerde benzeri eşya bulunması da, Batı Yarıküresi’nin [Çevirmenin notu: Kuzey ve Güney Amerika kıtaları ile çevrelerindeki adaların oluşturduğu bölgeye Batı Yarıküresi denilmektedir] büyük bir kesiminde yerleşimin MÖ 10000 yılı öncesinde  gerçekleşmiş olabileceğini göstermektedir.

Anılan dönemde mamutlar yok olmaya ve onların yerini, ilk Kuzey Amerikalıların temel besin ve deri kaynağını oluşturan, bizonlar almaya başladı.  Zamanla, gerek aşırı avlanma gerek doğa olayları nedeniyle, pek çok av hayvanı türü yok oldu ve ilk Amerikalıların beslenme kaynağını gittikçe artan ölçüde bitkiler, yemişler ve tohumlar oluşturmaya başladı. Giderek, besin için bitki toplama çabaları ve ilkel tarım denemeleri ortaya çıktı.  Bu konuda, şimdi Orta Meksika’nın bulunduğu bölgedeki Kızılderililer (Native North Americans and/or Indians) öncülük ettiler ve belki de MÖ 8000’den başlayarak mısır, kabak ve fasulye yetiştirdiler. Bu konuda edinilen bilgi ve deneyim yavaş yavaş kuzeye doğru yayıldı.

MÖ 3000’e gelindiğinde, New Mexico’nun nehir vadilerinde ilkel bir mısır türü yetiştirilmeye başlanmıştı. Bunun ardından sulamanın ve MÖ 300 dolaylarında da köy yaşamının ilk belirtileri görüldü.

MS ilk yüzyıllarda, bugün Arizona’da Phoenix kentinin bulunduğu yöreye yakın yerleşim birimlerinde, top oynamak için alanların ve Meksika’da bulunanlara benzeyen piramit biçimli kümbetlerin yanı sıra kanal ve sulama sistemleri kuran Hohokumlar yaşıyordu. 

Maliye Nezâreti nedir? Maliye Nezâreti tarihi nedir? Maliye Nezâreti ne zaman kuruldu?

884 views
3 mins read

Osmanlı Devleti’nde para işleriyle ilgilenen idarî birimdir. Başında bulunan üst düzey amire Maliye Nazırı denirdi. Osmanlı klasik döneminde mali işlere önceleri sadrazam bakardı. Sonra mali işleri idare etmek ve maliye nazırı makamında olmak üzere baş defterdarlık ihdas edildi. Baş defterdar, bütün hazine işleri ile emin ve haraççıların muhasebesini görürdü. Baş defterdar, Taşra defterdarı, Defterdar-ı evvel veya Defterdar-ı şıkkı-ı evvel olarak adlandırılırdı. Defterterdarın emrinde; İstanbul ve Rumeli malî işlerine bakmak üzere Defterdar-ı şıkk-ı sani ve Anadolu işlerine bakmak üzere Defterdar-ı şıkk-ı sâlis adlı üçüncü bir defterdar vardı. Daha sonraki asırlarda duyulan lüzum üzerine defterdarlık teşkilatında düzenlemeler yapıldı.

Sultan III. Selim döneminde (1789-1807) Nizam-ı Cedit masrafları için yeni vergi düzenlemeleri yapıldı. Yeni vergilerin idaresi Defterdar-ı şıkk-ı saniye verildi. Sultan II. Mahmud döneminde (1808-1839), askerî hesaplara bakmak için Masarifat Nezareti, iltizama verilmesi kaldırılmış olan mukataaların idaresi için de Mukataat Nezareti kuruldu. 1834’te Masarifat Nezareti kaldırıldı ve Defterdar-ı şıkkı-ı evvel, Hazine-i Âmire ve Mansure Defterdarlığı olmak üzere ikiye ayrıldı. 1838’de “defterdar” tabiri bırakılarak Maliye Nezareti ihdas edildi. Bu nezarete ilk defa Ordu Defterdarı Abdurrahman Nazif Efendi atandı. Maliye Nezareti, 1839’da Hazine-i Mukataat ve Hazine-i Âmire şeklinde tekrar ikiye ayrıldı. 1839’da Sultan Abdülmecid’in (1839-1861) cülusu ile birlikte Maliye Nezareti adı kaldırılarak Hazine-i Âmire Defterdarlığı ve Hazine-i Mukataat Defterdarlığı şeklindeki uygulamaya geçildi. 1841’de bu iki hazine Umur-ı Maliye Nezareti yeniden birleştirildi. Böylece devletin bütün gelir ve giderleri tek elden idare edilmeye başlandı.

Bu arada 1840’ta malî işlerin Maliye Nezareti’ne bağlı olarak görüşülmesi için Meclis-i Muhasebe-i Maliye kuruldu. Tanzimat’la birlikte (1839) Maliye Nezareti’nin görevi sekiz muhasebe ve sekiz kalem altında birleştirildi: Muhasebeler; Maliye, Sergi, Ceride, Esham, Mukataat, Evkaf, Zecriye ve Haremeyn. Kalemler ise Maliye Mektubî, Evamir, Ebniye-i Hassa, Feshane, Cizye, Zahire, Ambar ve Derya kalemleri şeklinde oluşturuldu. Zaman zaman bu muhasebelerde de idarî anlamda değişiklikler yapıldı ve Ceride ve Varidat muhasebeleri birleştirildi. 1843’te ziraat ve ticaret faaliyetlerinin çoğaltılması amacıyla nezaret bünyesinde Ziraat Meclisi kuruldu. Daha sonra nezarete bağlı olarak başka komisyonlar da teşkil edildi. 1851’den sonra nezaret bünyesinde yardım işlerini tanzim etmek üzere bir komisyon kurularak İstanbul’dan toplanacak yardımlar için Hıfzı Paşa görevlendirildi.

Eyalet meclislerinin kurulması ile birlikte taşrada da defterdarlar görevlendirildi. 1859’da taşradaki defterdarlık ve mal müdürlükleri kaldırıldı ve malî işlerden valiler sorumlu tutulmaya başlandı. 1864 Vilayet Nizamnâmesi ile defterdarlık yeniden oluşturuldu. Sultan Abdülaziz döneminde (1861-1876) 15 yıl içinde Maliye Nezareti’ne tayin edilen 19 nazır, Osmanlı maliyesindeki istikrarsızlığı ortaya koymaktaydı. Sultan II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) Maliye Nezareti’nde yeni düzenlemelere gidildi. Maliye Nezareti’nin her şubesinde yazışmaların daha düzenli yürütülmesi için ayrı birimler olarak bunlar tahrirat kalemleri nezaret içinde birleştirildi ve Mektubî Kalemi oluşturuldu. Bu dönemde hazırlanan bir nizamnâme ile Maliye Nezareti yeniden düzenlendi ve Maliye Nezareti Muhasebe dairesi Avrupa standartlarına uygun hale getirildi.

Maliye Nezareti teşkilatı 1912 yılında Kalem-i Mahsus Müdürlüğü, Hukuk Müşavirliği, Memurîn Müdüriyeti, Muhasebe-i Maliye Müdüriyeti, Muhasebe-i Umumiye Müdüriyet-i Umumiyesi, Düyun-ı Umumiye ve Muamelat-ı Nakdiyye Müdüriyeti, Varidat Müdüriyet-i Umumiyesi, Emlak-ı Emiriye Müdüriyeti, Vezne-i Umumi Müdürlüğü, Muhassesat-ı Zatiye Müdüriyeti, Evrak-ı Nakdiye ve Matbua ve Levazım Müdüriyeti,

Heyet-i Teftişiye Müdüriyet-i Umumiyesi, Islahat-ı Maliye komisyonlarından oluşmaktaydı. Ayrıca müdürlüklerin de ayrı ayrı kalemleri vardı. Maliye Nezareti, Osmanlı Devleti’nin sonuna kadar varlığını devam ettirdi.

Selma TURHAN SARIKÖSE

KAYNAKÇA

Ali Akyıldız, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilȃtında Reform, İstanbul 1993, s. 97-110, 113, 120; Musa Çadırcı, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara 1997, s. 105, 227, 230; Necdet Hayta-Uğur Ünal, Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri (XVII. Yüzyıl Başlarından Yıkılışa Kadar), Ankara 2003, s. 153; Ziya Karamursal, Osmanlı Malî Tarihi Hakkında Tetkikler, Ankara 1989, s. 152, 157; Mehmet Zeki Pakalın, “Maliye Nezareti”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II, İstanbul 1993, s. 402; Arzu Tozduman Terzi, “Osmanlı Hazineleri”, Türkler, X, Ankara 2002, s. 897- 898, 900; Mübahat S. Kütükoğlu, “Defterdar”, DİA, IX, s. 94-96.

Making a Living in the Ottoman Lands Kitabı Özet!

694 views
3 mins read

Osmanlı iktisadî ve sosyal tarihi adına birçok çalışması bulunan Suraiya Faroqhi’nin bu eseri, 1480-1820 yılları arasında Osmanlı şehirlerinde sosyal yaşam ile iktisadî hayatı anlatan on üç makalenin bir araya getirilmesiyle oluşmuştur.

Eserin ihtiva ettiği “The Anatolian Towns and its Place within the Administarive Structure of Ottoman State (1500-1590)” adlı makalede, XVI. yüzyılda Osmanlı idaresinde Anadolu kentleri, onu ortaya çıkaran cami, çarşı, bedesten, okul gibi yapılar ve bu kentlerin İstanbul ile olan ilişkileri ele alınır. “Towns, Agriculture and the State in Sixteenth Century Ottoman Anatolia” adını taşıyan makalede, XVI. asırda Osmanlı toprakları üzerinde ticarî faaliyetlerin ve iletişimin nasıl gerçekleştiğine ve ayrıca kentler ve köyler arasındaki ticaret yollarına ve uzaklıklarına değinilir. “The Fieldglass and the Magnifing Lens: Ottoman studies of Crafts and Craftmen” adlı makalede ise Osmanlı topraklarında bulunan zanaat faaliyetlerinden bahsedilir ve zanaatkârların envanteri çıkarılır. Bunun yanında Avrupalı ve Osmanlı tüccarlarının birbirleri arasında gerçekleşen ticarî rekabetten ve bunun yanında sanayileşmenin Osmanlı esnafını nasıl zayıflattığından bahsedilir. “Ottoman Guilds in the Late Eighteenth Century: The Bursa Case” adlı makalede, XVIII. yüzyılın sonlarında Bursa örneğinden yola çıkarak Osmanlı Devleti’ndeki lonca teşkilatının kurumları, işleyişi ve hükümet ile bu kurumların ilişkileri işlenir. Bunun yanında Lonca teşkilatlarının Bursa’da vakıflar kurdukları ve bu vakıfların tacirlere ekonomik olanak sağladıkları ile ilgili bilgiler de verilir.

Bursa şehrinde ticarî faaliyetlerde bulunan diğer etnik unsurlar ve farklı bölgelerden gelen ipek kumaşların Bursa’da nasıl satıldığı ile ilgili bilgiler, “Bursa at the Crossroads: Iranian Silk, European Competilion and Local Economy 1470-1700” adlı makalede yer alır. Burada ayrıca coğrafî keşifler sonucu Avrupa’nın Uzak Doğu ile direkt olarak iletişime geçmesinden sonra Anadolu ticaret sektörünün yaşadığı sıkıntılara da işaret edilir. “Long – Term Change and the Ottoman Construction Site: A Study of Builders’ Wages and Iron Prices” adlı makalede, inşatta çalışan işçilerin aldıkları ücretler ve dönemin demir fiyatları üzerine yoğunlaşılır. Makalenin sonunda işçi ücretleri ve inşaatta kullanılan malzemelerin fiyat listesi ayrıntılı olarak gösterilir. “Merchant Network and Ottoman Craft Production (l6-l7th Centuries)” adlı makalede, Osmanlı ticareti içerisinde tüccarların ve zanaatkârların faaliyetleri anlatılır. “The Business of Trade: Bursa Merchants in the l480” adını taşıyan makalesinde Faroqhi, tereke defterlerini kaynak edinerek Bursa’da faaliyet gösteren tüccarların mal varlıkları hakkında bilgi verir. “Trade and Traders in 1660s İskenderun” adlı makalede ise 1660’lı yıllarda gümrük vergilerini gösteren belgelerden yararlanarak bu şehrin ticarî yapısı hakkında önemli bilgiler sunar.

Evliya Çelebi’nin hac yolculuğu sırasında gördüğü şehirlerin durumu ve ticarî faaliyetleri hakkındaki anlatımları, “Red Sea Trade and Communications as Observed by Evliya Çelebi (1671-72)” adlı makalenin ana kaynağını oluşturur. “Seventeenth Century Agricultural Crisis and the Art of Flute Playing: The Worldly Affairs of the Mevlevi Dervishes (1595-1652)” adlı makalede, XVII. asırda zaviyelerin tarımsal üretiminin sekteye uğramasından ne denli etkilendiği irdelenmeye çalışılır. XVII. Asırda gerçekleşen tarımsal üretimdeki krizin neden olduğu göçlerin Osmanlı şehirlerine etkisi, “A Great Foundation in Difficulties: Or some Evidence on Economic Contraction in the Ottoman Empire of the Mid – Seventeenth Century” adlı makalede irdelenir.

Bu krizlerin Osmanlı vakıf sistemine etkisi, Mahmud Paşa vakfının XVI ve XVII. asırlardaki belgelerinin kıyaslanmasıyla ortaya konulur. “Wealth and Power in the Land of Olives: the Economic and Potilical Activities of Müridoğlu Hacı Mehmed Ağa, Notable of Edremit” adlı makalede ise Anadolu topraklarında siyasî ve ekonomik bir güç olarak ortaya çıkan ayanlar, Erdemit’te bulunan Müridoğlu Hacı Mehmed Ağa örneği üzerinden anlatılmaya çalışılır.

H. Mustafa ERAVCI

Mahya ne demek? Mahyacılık mesleği nedir? Mahya tarihi nedir?

626 views
1 min read

Ramazan aylarında ve dinî bayramlarda geceleri çift minareli camilerde minareler arasına çekilen iplere kandiller asarak ışıklı yazı yazıya veya resim panosuna mahya, bu işi yapan meslek erbabına mahyacı denirdi. Mübarek gün ve gecelerde halkın rahatça ibadetini yapabilmesi için gece boyu açık kalan camilerde kandil yakılması İslamiyetin ilk dönemlerine kadar gitmektedir.

Dikili direkler arasına gerilmiş iplere kandil astırma geleneği, sonradan Osmanlı icadı olan minareler arasına ipler ve kandillerle mahya kurulmasına ilham verdiği düşünülmektedir. Osmanlılar döneminde ilk mahyanın ne zaman kurulduğu bilinmemekle birlikte 1578 yılında İstanbul’a gelen Schweigger adlı Alman seyyahın seyahatnâmesinde yer alan bir tasvirde minareler arasında mahyalar bulunması, bu tarihten önce mahyacılığın mevcut olduğunu gösterir. III. Murad’ın mevlid kandilinde Regaib ve Berat gecelerinde olduğu gibi minarelerin kandillerle donatılmasını içeren tezkeresi mahyacılık geleneğine resmiyet kazandırmıştır.

Mahyaların en güzel örneklerine İstanbul’daki selâtin camilerde rastlanılmaktaydı. Ramazan ayında İstanbul camilerinde kurulan mahyalarda çoğunlukla Feth süresinin ilk ayeti yazılırdı. Mahyaların kurulması oldukça zor ve meşakkatliydi. Bu meslek genelde babadan oğula geçmekteydi. Mahyacılar ramazan ayında bir ay çalışıp yılın geri kalan kısmında çırak yetiştirerek geçirirlerdi. İstanbul Fatih’te bir sıbyan mektebinde onlar için ayrılmış odaları bulunuyordu. Günümüzde de mübarek günlerde, ramazan ayında ve bayramlarda mahyacılar eski geleneklere uygun şekilde camilere yazılar ve resimli panolar yapmaktadırlar.

M. Murat ÖNTUĞ

KAYNAKÇA

Serkan Özburun, Kaybolan Meslekler, İstanbul 2006, s. 149; Nebi Bozkurt, “Mahya”, DİA, XXVII, İstanbul 2003, s. 396-398.

Mahmut Paşa Bedesteni tarihi nedir? Mahmut Paşa Bedesteni önemi nedir?

604 views
2 mins read

Ankara’da Hisar semtinde, kalenin güneybatı eteğinde, At pazarı ya da Hanlar bölgesi olarak da bilinen tarihi ticari doku içerisinde yer alan bedestenin inşa kitabesi yoktur. Arşiv kayıtlarına göre yapının, hemen bitişiğindeki Kurşunlu Han ile birlikte 1464-1471 yılları arasında, Fatih Sultan Mehmed’in sadrazamı Mahmut Paşa tarafından yaptırıldığı kabul edilmektedir. Kâgir bedesten binasının beden duvarlarında, kesme tekniğinde yerli Ankara taşı ve koyu andezit ile belirli bölümlerde tuğla hatıllara yer verilmiştir. Tuğla örgülü üst örtü dıştan kurşun kaplıdır. Kuzey-güney doğrultusunda, 18.00 x 49.00 m ölçülerinde dikdörtgen planlı bedesten binası, ortada kare kesitli dört ayağın birbirlerine ve beden duvarlarına sivri kemerlerle bağlanmasıyla meydana getirilen bir alt yapı üzerinde eşdeğerde on kubbe ile örtülüdür. Ortada, üçgenlerle geçilen iki kubbe dilimlidir.

Diğer kubbeler pandantif geçişli olup, kemer açıklılarında çift sıra demir gergiler kullanılmıştır. Yapının her cephesi ortasında, arasta koridorlarına açılan birerden toplam dört kapı vardır. Aydınlatma, üst seviyelerde açılmış, yarım daire kemerli küçük pencerelerle sağlanmıştır. Bedesten binasına dört yönde bitişik ve bunlara paralel vaziyette karşı kanatlarda sıralanan dükkânlardan oluşan arastada, vakıf kayıtlarına göre toplam 102 dükkânın bulunduğu belirtilmektedir. Dükkânlar beşik tonoz örtülü iken, restorasyonda müze işlevine uygun salonlar oluşturulmuş ve örtü sistemi değiştirilmiştir. Arasta koridoru yine tonoz örtülü olup, köşelerde ve giriş kapıları önlerinde kubbeli üniteler yer almaktadır. Arastanın güney kanadı, arazi eğimine bağlı olarak iki katlıdır.

Bedesten ve çevresinde yayılan çarşı dokusu Ankara’nın XVIII. yüzyıla değin, sof üretimine dayanan canlı ticari hayatını belgelemektedir. 1881 yangınında ağır hasar gören Mahmut Paşa Bedesteni ve Hanı, erken Cumhuriyet yıllarına kadar harap vaziyetteydi. 1933’te Atatürk’ün Ankara’da bir Eti (Hitit) Müzesi kurulması talimatıyla Belediye’den satın alınan her iki tarihi bina, 1938-1968 yılları arasında gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları sonrasında bugünkü halini almıştır. Erken Cumhuriyet döneminde yaşanan mali yetersizliklere bağlı olarak, yeni müze binalarının inşası yerine, mevcut tarihi yapıları müzeye dönüştürme politikası İstanbul, Ankara ve Konya gibi şehirlerde hayata geçirilmişti. Mahmut Paşa Bedesteni ve Hanı da bu kapsamda değerlendirilen eserlerdir. 1943’te Ankara Arkeoloji Müzesi olarak düzenlenen bedesten binasından sonra, 1951’de Mahmut Paşa Hanı’nın restorasyonu da tamamlanmış ve her iki yapı 1969 yılında yeniden tefriş edilerek “Anadolu Medeniyetleri Müzesi” adıyla hizmete açılmıştır.

Tolga BOZKURT

KAYNAKÇA

Gönül Öney, Ankara’da Türk Devri Yapıları, Ankara 1971, s. 135136; Komisyon, Ankara Başkentin Tarihi, Arkeolojisi ve Mimarisi, Ankara 2004, s. 132-137; Abdülkerim Erdoğan, Gökçe Günel, Ali Kılcı, Ankara Tarihi ve Kültürü Dizisi: 2-Osmanlı’da Ankara, Ankara 2007, s. 127-129.

II. Mahmud Döneminde Sivas’ta Esnaf Teşkilâtı ve Üretim-Tüketim İlişkileri!

622 views
1 min read
Eski Başkan Donald Trump ABD'li Yahudilere Sitem Etti

Ömer Demirel tarafından kaleme alınan (Ankara 1989) eserin giriş kısmında, şehrin fizikî yapısını oluşturan sivil, dinî ve ticarî yapılardan bahsedilir.

Birinci bölümde şehirde mevcut esnaf grupları, bunların sayıları, şehir nüfusuna oranları ile esnafın Müslim ve Gayrimüslim olarak dağılımı ortaya konulur. Bu bölümde ayrıca esnaf ileri gelenleri ve bunların şehir yönetimindeki etkileri, esnafın dinî ve sosyal durumları ele alınır.

İkinci bölümde Sivas’taki üretim faaliyetleri ve üretime hazırlık babında ilk olarak gedik usulü ve dükkânlar ele alınır. Bu bölümde geçmiş dönemde toplum hayatının her alanında büyük etkisi bulunan vakıfların etkisi, esnafın yetki ve sorumluluğu bağlamında kefillik ve taahhüt meselesi ile çarşıların güvenliği gibi hususlar irdelenir. Bölümün asıl konusunu oluşturan üretim mevzuunda, Sivas içinde ve dışında hizmet, mal üretimi ile üretimin doğal sonucu ya da esnafdevlet ilişkilerinin temelini oluşturan vergiler incelenir. Bölümün son kısmında, Avrupa’da malî ve sanayi alanında meydana gelen gelişmeler ve bu gelişmelerin Osmanlı’ya, dolayısıyla Sivas esnafına olumsuz etkileri yani esnafın çöküşüne yer verilir.

Üçüncü bölümde esnaf ve üretim konularının son halkasını oluşturan pazarlama ve tüketim meseleleri ele alınır ve bu bağlamda pazarlama konusu, pazarlamanın olmazsa olmazı olan ticaret yolları, yolların güvenliği ile pazarlamayı gerçekleştiren tüccarlar ve onların dağıtım faaliyetleri işlenir. Bölümün tüketim kısmında, fiyatların tespiti ve kontrolü ile belli başlı eşyaların bilinen fiyatları ele alınır.

Ömer Demirel, bu eseri ile Sivas örneğinde Osmanlı taşrasının iktisadî hayatı ve esnaf teşkilatı hakkında model olabilecek bir çalışma yapmıştır.

Saim SAVAŞ

Ahi Mahmud kimdir? Ahi Mahmud hayatı ve biyografisi nedir?

679 views
1 min read
Kolombiya'dan ABD'ye Göç Etmek İsteyen 10 Bin Göçmen Sınıra Dayandı

Osmanlı dönemi tabiplerinden Ahi Çelebi’nin oğludur. Ulema Çelebi diye de meşhurdur. Murad Paşa Medresesi müderrisi Zeynelabidin Çelebi, Hayrabolu’da Rüstem Paşa Medresesi’nde amcasının oğlu Ahizâde Efendi ve Kadızâde Efendi’den dersler aldı. Mülazemetten sonra Bursa’da Molla Hüsrev Medresesi’nde ders vermeye başladı. Sırasıyla Hançeriye Medresesi ile Beşiktaş’ta Hayreddin Paşa Medresesi’ne müderris olarak atandı. Halk arasında “Allâme-i Şaşı” olarak da bilinirdi.

Barış SARIKÖSE

KAYNAKÇA

Atayî, Zeyl-i Şakaik-i Nu’maniye, İstanbul 1269, s. 242; Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanȋ, III, (yay. Nuri Akbayar), İstanbul 1996, s. 984.

Mahkeme Kayıtları Işığında 17. Yüzyıl İstanbul’unda Sosyo-Ekonomik Yaşam!

591 views
1 min read
Alaska'nın Meşhur Kar Yengeçlerinin Yüzde 90'ı Yok Oldu

Timur Kuran’ın editörlüğünde hazırlanan eser 10 cilttir. XVII. yüzyıl İstanbul mahkeme kayıtlarındaki hükümler esas alınarak hazırlanan bu seride her bir cilt muayyen bir konuya tahsis edilmiştir. Bu bağlamda birinci cilt, esnaf ve loncalar, Hıristiyan ve Yahudi Cemaat işleri ve diğer unsurlarla ilgili kayıtları içine alır. İkinci cilt, ticarî ortaklıklar konusuna ayrılmıştır.

Üçüncü ve dördüncü ciltler, devlet-toplum ilişkileri ile ilgilidir. Beşinci ve sekizinci cilt arası arası vakıflar konusuna tahsis edilmiştir. Son grup olan dokuz ve onuncu ciltler, kredi piyasaları ve faiz uygulamaları hakkındadır. Bu arada her konu grubu içinde önce o konuyla ilgili elde edilen bilgilerle ilgili açıklamalar yer almıştır. Ayrıca her bir hükmün numarası, kayıt tarihi, hangi defterin hangi varağında yer aldığı yazılmıştır. Bunu takiben her kaydın önce Türkçe-İngilizce özeti, ardından defterdeki metnin transkribi verilmiştir. Ayrıca 10. Cildin sonunda Türkçe ve İngilizce Dizin verilmiştir.

Caner ARABACI

Lut peygamberin mesleği nedir? Ahilikte Lut peygamberin önemi nedir?

653 views
1 min read
NASA'nın Crew-4 Mürettebatı Dünyaya Döndü

Ahilik geleneğinde tarihçilerin piri olarak kabul edilir. Kur’an’da adı zikredilen peygamberlerdendir. Tevrat’a göre Hz. İbrahim’in yeğenidir. Onunla birlikte Kenan diyarına gitmiştir. Ancak amcasından ayrıldıktan sonra ne kadar yaşadığı ve nerede vefat ettiği bilinmemektedir. Hz. Lut, Hz. İbrahim’in Kur’an’da bildirilen uzun yolculuğu sırasında yanında olmuş ve Mısır’daki melikle konuşmasında onun sözcülüğünü üstlenmiştir. Hitabet konusundaki bu kabiliyeti, fütüvvet geleneğinde tarihçilerin piri olarak kabul edilmesine vesile olduğunu düşündürmektedir.

Selami ERDOĞAN

KAYNAKÇA

Taberî, Tarih, I,Mısır, t.y., s. 292-307; Fahreddîn er-Razi, Tefsîr, XVIII, Beyrut 1981, s. 29-30; Neşet Çağatay, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Ankara 1974, s. 180-81; Yusuf Ekinci, Ahîlik, Ankara 1991, s. 31; Ali Torun, Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvetnâmeler, Ankara 1998, s. 286; İsmail Yiğit, Peygamberler Tarihi, İstanbul 2004, s. 272-88; M. Asım Köksal, Peygamberler Tarihi, I, İstanbul 2005, s. 245-58; Ahmet Lütfi Kazancı, Peygamberler Tarihi, İstanbul 2011, s. 239-57; Ömer Faruk Harman, “Lût”, DİA, XXVII, Ankara 2003, s. 227-29.

Loncadan Oda’ya Dergisi!

595 views
2 mins read
Litvanya'da Bulunan ABD Askerleri 2026'ya Kadar Görevlerini Sürdürecek

İstanbul Ticaret Odası’nın 125. Yılı anısına İlber Ortaylı’nın genel danışmanlığı altında hazırlanan kollektif bir eserdir. Toplam 327 sayfa olup, İstanbul’da 2009 yılında yayımlanmıştır.

Farklı yazarların makalelerinden oluşturulan kitap, dört ana bölümden meydana getirilmiştir. İlk kısımda Tarih-Ticaret-İstanbul ana başlığı altında, tarihte İslam ve doğu coğrafyasında ticaretle ilgili genel bilgiler verilmiştir. Bu genel girişin ardından İlber Ortaylı’nın “Osmanlı Barışı-Fatih’in İstanbul’u” başlıklı yazısı yer alır. Ortaylı, Fatih’in çok dinli, farklı kültür ve siyasî geleneklerden gelen yeni oluşumda, sosyal barışı sağlama yöntemi ile ilgili bilgiler verir. O, birinci Roma çok tanrılı, ikincisi Hıristiyandır. Üçüncüsü Müslüman olamaz mı, sorusunu sorar. Zira cihan devleti olma sadece dinle değil, hukukla, müesseselerle, halkın yaşayışı ve kültürle gerçekleşecektir. Ardından, Fatih dönemine kadar Anadolu’da ticaret konusunda bilgi verildikten sonra Cengiz İlhan’ın “Mecelle ve Hukuk Kültürümüz” başlıklı yazısı yer alır. Çağdaş ve yazılı kültürün temel kaynaklarından biri sayılan Mecelle ile ilgili yazının ardından “Yükselen İmparatorluğun Değişen Tarihi” başlığı altında; kapitülasyonlar, ticarî gelişmeler hakkında bilgi verilir. Bundan sonra Mehmet Genç’in “Osmanlı Esnafı ve Devlet” başlıklı yazısı yer alır. Genç, esnaf teşkilatlarında yönetimi oluşturma şekli hakkında bilgi verir. Bundan sonra yer alan imzalı yazı, “İmparatorluk Ekonomisi ve İstanbul” başlıklı Halil İnalcık’ın makalesidir. Tercüman vb. adlarla yabancı elçiliklerle irtibat kuran Gayrimüslim ticaret erbabının, devlet için tehlikesinin fark edildiğini belirten İnalcık, karşı tedbir çabaları hakkında bilgi verir.

Koloğlu, ilk Türkçe gazetelerden olan Vakayi‘-i Mısriye, Takvim-i Vekayi‘, Ceride-i Havadis, Tasvir-i Efkâr gibi gazeteler ve onların ticarî durumla ilgili yayınları hakkında bilgi verir.

Eserin “İmparatorluktan Cumhuriyete” başlıklı kısmında, Jön Türkler, İttihat ve Terakki ile birlikte imparatorluğun sonu ve cumhuriyet konusu değerlendirilir. Ahmet Güner Sayar, “Modernizasyon Gerçeği Karşısında Osmanlı İktisat Düşüncesinin Dönüşümü” başlığı altında kültürel değişimin özü hakkında bilgi verir. Ardından kuruluşundan çok partili döneme kadar İstanbul Ticaret Odası’nın tarihî gelişimi anlatılır. Dersaâdet Ticaret Odası Gazetesi gibi bazı yayınlardan alıntılara da yer veren eser, “Dışa Açılan Türkiye” ana başlığı altında Menderes’ten Özal’a ekonomi, ticaret, planlı kalkınma ve 1980 sonrası hakkında bilgi verilir.

Kitabın son kısmı İstanbul Ticaret Odası’na ayrılmıştır. Odanın, görev anlayışı, yönetiminde yer alan şahsiyetler, fotoğrafları ile Kronolojik İTO Tarihi ile eserin Kaynakçası verilir.

Caner ARABACI

Letaif-i Esnaf kitabı! Letaif-i Esnaf içeriği nedir?

650 views
1 min read

Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde esnaflar arasında yaşanan olayların hikâye edildiği eserin basım yeri ve yılı bilinmemektedir. 1860’lı yıllarda yazıldığı eserin dilinden tahmin edilmektedir.Letaif-i Esnaf, 55 sayfadan oluşmaktadır. Tıpkı basımı Milli Kütüphanede EHT 1948 A 2950 numarasıyla kayıtlıdır. Eserde ekmekçi, kasap, bakkal, sebzeci, pirinççi, manav,şekerci, aşçı kadın, mektep kalfası, su yolcı , kanun ustası, hattab, kömürcü, attar, çorapçı, tütüncü, sarrac, terzi yorgancı, berber, sahhaf, sarraf, dülger, hammam, saatçi, kürkçü, yorgancı esnaflarına ayrı ayrı yer verilmiştir. Eser, bu esnaflardan türediğine inanılan deyim ve atasözlerini biraraya getiren bir antoloji mahiyetinde olmakla beraber diyaloglarla zenginleştirilmiş, hikâye formunda yazılmıştır. Eser üzerinde pek fazla bir çalışma yapılmamıştır. Ancak sahaflıkla ilgili bölümü üzerinde bir makale yazılmıştır.

Letaif-i Esnaf hem yazım formu hem de dili açısından önemi yeterince ortaya konulmamış Osmanlı dönemi eserlerindendir. Eserin metin yayını ve incelemesinin yapılması hem meslek gruplarının hem de bu meslek gruplarından günümüze kalmış deyim, atasözü ve söz varlığının ortaya konulması açısından önem arzetmektedir.

Funda TOPRAK

KAYNAKÇA

Arslan Kaynardağ, “Eski Esnaflarımızla – Bu Arada Sahhaflıkla İlgili Bir Kitap, Letaif-i Esnaf”, İstanbul  Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik Dergisi, S. 3 (1992), s. 67-72.

Larende Kadısı Mevlâna Seyit Mehmet Efendi Vakfiyesi!

459 views
1 min read

Kalemi Zaviyesi bitişiğindeki mescit için kurulmuş vakfın vakfiyesidir. Karaman Şer’iye Sicili, nr. 278, s. 19’da kayıtlıdır. Lârende kadılığı yapmakta olan Mevlâna Seyyid Mehmed Efendi, evâil-i Receb 1011 / 10 Nisan 1690’da Ali Şahne mahallesinde bulunan Mevlâna’nın annesine ait türbenin mescidine 1350 akçeyi nakden vakfetmiştir. Sağlam rehin ile onu on bir buçuktan işletilmek üzere borç verilecektir.

Ancak paranın kaybolmamasına azami dikkat edilecektir.
Vakıf paranın kârı mütevelli olarak tayin edilen Şaban oğlu Derviş Mehmed Efendi’ye her sene verilecek, o da her gün sabah namazından sonra Yasin suresini okuması karşılığında mescidin imamına verecektir.

Yusuf KÜÇÜKDAĞ

KAYNAKÇA

Yusuf Küçükdağ, “Valide Sultan Tekkesi/Karaman Mevlevihanesi Vakıfları İle Vakfiyeleri ve Karaman Turizminin Geliştirilmesi İçin Önemi”, Karaman Ulusal Kültür ve İnanç Turizmi Sempozyumu. 23-24-25 Mart 2012. Hz. Mevlana’dan Yunus Emre’ye Evrensel Sevgi ve Kültürlerin Kardeşliği Projesi, Karaman Ticaret ve Sanayi Odası, Karaman 2012, s. 186-187.

Joseph Malet Lambert kimdir? Joseph Malet Lambert hayatı ve biyografisi nedir?

783 views
1 min read

Two Thousands of Gild Life’ın yazarıdır. İngiltere Hull’da 1853’te dünyaya gelen Malet Lambert, Joseph Lambert ve Jane Hudson Lambert’in oğludur. Annesi daha küçük yaşta ölen Malet, Dublin’deki Trinity College’den 1879’da Doğa Bilimleri Diploması aldı. 1881’de Hull’daki Newland bölgesinin papazı oldu ve yaklaşık 30 yıl boyunca bu görevine devam etti.

1882 Şubatında bölgenin ileri gelenlerinden Arthur Harrison’un büyük kızı Rose Harrison ile evlendi. 1883’de yüksek lisans çalışmasını tamamlayan Lambert, 1885’te Hukuk alanında yaptığı akademik çalışma ile doktor unvanını aldı. Bundan sonra resmî görevlerini yaparken, yaşadığı bölgenin belediye ve sosyal planlamalarına katkılarda bulundu. Çalışmalarının sonucu olarak 1894’de Malet Lambert, Hull’un kırsal alan direktörü, 1900’da York şehrinin yöneticisi ve 1917’de Doğu Riding bölgesinin başdiyakosu (Başpapaz) oldu. 1927’de Hull University College’in ilk başkanı olan Lambert 1931’de öldü. Yazarın başlıca iki eseri bulunmaktadır:

Kitapları

Gambling: Is it wrong?, Hull 1890;

Two Thousands of Gild Life, Hull 189

 H. Mustafa ERAVCI

Lala Ruzbe Medresesi ve Hankahı tarihi nedir?

650 views
3 mins read

Konya’da Ahmedek denilen garnizon yapısının bulunduğu yerdeydi. XIII. yüzyılın başlarında inşa edildiği tahmin edilen bir Ahi Zaviyesi’dir. Banisi, I. Alâeddin Keykubad (1221-1237)’ın lâlâsı Abdullahoğlu Ruzbe’dir. Bu zatın Konya’da iki Hânkahı ile bir medresesi ve bir hanının mevcut olduğu belgelerde zikredilmektedir. Hânkahlardan birisi Konya Ahmedeği’nde, diğeri ise medreseyle birlikte Lâlâ Hânkahı olarak Konya kalesinin Ertaş kapısında gösterilmektedir. Ankara yolu üzerinde, Toprak Mahsulleri Ofisi’nin bitişiğindeki Ruzbe / Horozlu Han da bu hayırsever tarafından yaptırılmıştır. Bunların vakıfları da ayrıdır. Lâlâ Ruzbe Hânkahı belgelerde Konya Ahmedeği’nin içinde gösterilmektedir. Ahmedek, müstakil olarak bir askerî yapıdır. İçinde farklı binaların bulunması mümkün değildir. Öyle ise Hânkahın bunun bünyesinde yer aldığı düşünülemez. Muhtemelen Ahmedek daha önce mevcut olan Hânkahın üzerine bina edilmiştir. Nitekim Kanuni dönemine (1520-1566) ait bir vakıf kaydında bu konuya açıklık getirilmiştir. Buna göre, “Hânkah kadîmden berü Ahmedek içinde kalup âyende ve revende munkatı‘ olmuşdur”. Yani daha önce burada bulunan Hânkah, üzerine Ahmedek yapıldığı için işlevini kaybetmiş; gelip giden kesilmiştir. Bu durumda Lâlâ Ruzbe Hânkahı Ahmedek yapılmadan önce burada bulunuyordu. Günümüzde yeri Mareşal Ortaokulu’nun hemen arka tarafında Konya Büyükşehir Belediyesi Katlı Otoparkı ve Müzesi’nin bulunduğu yer olmaktadır.

Lâlâ Hânkahı, daha XIII. yüzyılda Ahilerden alındı. Aslen bir Ahi ailenin çocuğu olup Mevleviliğiyle de meşhur Hüsameddin Çelebi’ye verildi. Konya Osmanlı sınırları içine alındığı sırada da Mevlevilere ait bir tekke idi. Ancak kullanılmayacak kadar haraptı. Bunun için vakıfları 7 Recep 926’da (23 Haziran 1520) Mevlâna Türbesi’ne ilhak olundu. Bundan sonra Lâlâ Ruzbe Hânkahı’nın vakıfları şahısların eline geçti. Vakfın gelirleri Hânkaha gelip geçenlere hizmet verilmesi için harcanılması gerekirken vâkıfın şartlarına aykırı olarak vakıfla ilgisi olmayanların eline geçti. Bunu önlemek için Karaman Beylerbeyisi Hüsrev Paşa ile Konya kadısı, vakfın gelirlerinin Konya’daki Sâhib Ata Hânkahı’na bağlanmasını merkezden bir arzuhalle istemişler, bunun üzerine hükm-i hümayunla Lâlâ Ruzbe Hânkahı’nın vakıfları Sâhib Ata Hânkahı vakıflarına ilhak edilmiştir. Daha sonraki Osmanlı vakıf kayıtlarında adının geçmediğine bakılırsa XVI. yüzyılın ikinci yarısında tamamen ortadan kalkmış olmalıdır.

Lâlâ Ruzbe Hânkahı’nın zengin vakıfları bulunuyordu. Bunlar Konya’ya bağlı Sahraniheyesi’nde Fıkralar, Sivrice Höyük köyleri ile Taraşçı çiftliği / mezrası; Konya’da Sahtiyan Budak’ta iki, Hızır Mescid’de, Buzluk önünde, Ahmedek başı ile Horsa Malı’nda birer parça yerdir. 1530’dan sonra Hânkahın vakıflarına yenilerinin eklendiği görülmektedir. Buna göre, Sahra nahiyesine bağlı Karalar köyü malikânesi, Ağa yer mezraası, yine aynı nahiyeye tabi Dinek köyü, Konya nahiyesine bağlı Boruca köyü malikânesi ile Tarak Kilisesi yakınında Lâlâ yerinde, Yenitaş’ta, Yehdân yakınındaki Terazu’da, Sadran Balı’da birer kıta yerdir.

Yusuf KÜÇÜKDAĞ

KAYNAKÇA

Fatih Devrinde Karaman Eyaleti Vakıfları, s. 22; 888/1483 Tarihli Karaman Eyaleti Vakıf Tahrir Defteri, s. 42-43; Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri, s. 12, 13, 33; Karaman Vilâyeti Vakıfları, s. 103; Ahmet Eflâkî, Âriflerin Menkıbeleri, II, (çev.Tahsin Yazıcı), İstanbul 1993, s. 180; İbrahim Hakkı Konyalı, Âbideleri ve Kitabeleriyle Konya Tarihi, Konya 1964, s. 793, 925; Tuncer Baykara, Türkiye Selçukluları Devrinde Konya, Ankara 1985, s. 95; Mikail Bayram, Ahi Evren ve Ahi Teşkilâtının Kuruluşu, Konya 1991, s. 116; Yusuf  Küçükdağ, “Konya Kalesi’nin Ahmedek Bölümüne Dair”, Konya’nın Fizikî ve Sosyo-Ekonomik Yapısı, Makaleler, I, Konya 2004, s. 13-22; “Osmanlı Döneminde Konya’da Ahîlik ve Ahîler”, Türk Tasavvuf Araştırmaları, Konya 2005, s. 34.

Lala Mustafa Paşa Külliyesi! Lala Mustafa Paşa Külliyesi tarihi nedir?

872 views
1 min read

Ilgın’da Lâlâ Mustafa Paşa tarafından 1576’da yaptırıldı. Birbirine bitişik iki büyük han, açık ve kapalı bölümlerinden oluşan arasta, merkezdeki cami, tabhane, imaret, sıbyan mektebi, hamam ve helâlardan oluşan külliye, Mimar Sinan tarafından yapıldı. Halk arasında kapalı çarşı olarak da anılır.

Lâlâ Mustafa Paşa külliyesinin kuzeyini bütünüyle kaplayan arastanın kuzeyi ana caddeye, doğusu ve batısı sokağa, güneyi de iç avluya açılmaktadır. Vakfiyede sınırları belirtilen birbirine bitişik 25 dükkândan söz edilmektedir. Bu dükkânlar arastanın kapalı bölümünü oluşturmakta olup açık bölümün muhtemelen XVII. yüzyılda kapalı kısma eklendiği sanılmaktadır. Açık ve kapalı iki farklı kısımdan oluşan arastaya yakın zamanda yapılan onarımla açık kısım doğuya doğru uzatılmıştır.

Genel hatlarıyla arasta, karşılıklı olarak iki sıra dükkânlardan oluşan 110.00×17.00 m boyutlarında bir yapıdır. Dört yöne doğru açılan kapılarla, hem dışarı hem de külliyenin diğer yapılarıyla bağlantı içindedir. Kapılardan doğu ve batıdaki ana giriş şeklinde düzenlenmiştir. Arastanın orta ve batı kısmını oluşturan kapalı bölüm, eksende yer alan bir koridorun kuzey ve güneyine karşılıklı olarak yerleştirilen dükkânlardan meydana gelmiştir. Arastanın doğusunda aynı eksen üzerinde yer alan açık bölüm, üzeri örtülmemiş bir koridorun yine kuzey ve güneyine karşılıklı olarak yerleştirilmiş bir dizi dükkândan oluşmuştur. Doğu-batı yönünde kapalı kısma bağlanan açık bölümde mekânlar daha küçük olup beşik tonozla örtülmüştür. 2010 yılındaki restorasyon sırasında bu kısmın üzeri de örtülmüştür.

Ali BORAN

KAYNAKÇA

Ali Boran, “Ilgın ve Köylerindeki Tarihi Eserler”, Geçmişten Günümüze Bütün Yönleriyle Ilgın, İstanbul 2001, s. 24–57; aynı yazar, Ilgın Kültür Envanteri, Konya 2013, s. 110-111.

Lala Hankahı nedir? Lala Hankahı tarihi nedir? Lala Hankahı önemi nedir?

671 views
2 mins read
ABD Maliye Bakanı Janet Yellen: Enflasyonu Düşürmek İlk Hedefimiz

Konya kalesinin Ertaş kapısı dâhilindeydi. Araştırmacılar, bânisi I. Alâeddin Keykubat (1221-1237)’ın lâlâsı Abdullah oğlu Ruzbe olduğu için aynı şahsa ait Konya Ahmedeği içindeki Lâlâ Ruzbe Hânkahı ile karıştırmışlardır. Nitekim İbrahim Hakkı Konyalı, belgelerde bu iki yapının vakıfları net olarak ayrı başlıklar altında gösterildiği, bulundukları yerler işaret edildiği halde bir tek yapı gibi kitabına almıştır.

Lâlâ Hânkahı’nı bitişiğindeki Medrese-i Lâlâ ile birlikte Abdullah oğlu Ruzbe, XIII. yüzyılın başlarında inşa ettirmiştir. İçinde muhtemelen mektep, medrese ve mescit gibi yapılar bulunduğundan buraya Lâlâ Buk’ası da denmiştir. Osmanlılar Konya’da hâkimiyet kurduğu sırada kullanılmayacak kadar haraptı. Bu yüzden vakıf gayrimenkulleri 880/1475’te timar olarak işletilmeye başlanmıştır. II. Bayezid (1481-1512) tekrar vakıf haline getirmiş; Kanuni (1520-1566) de vakıflığını kabul etmiştir.

Vakıfları; Ilgın kazasına tabi Bulcuk; zaviyenin yakınında Dolap yeri; Karacığan’da ve Kabasakal yakınında zeminler; Davut oğlu elinde dükkân yerleridir. Normalde hânkaha gelen misafirlere vakıf gelirlerinin üçte biri harcanıyordu. Üçte biri ise şeyhe ücret olarak veriliyordu. Hânkah harap olunca tümü şeyhe kalmıştır.

Türkiye Selçukluları döneminde Ahilere ait iken Mevlevilere verilen Lâlâ Ruzbe’ye ait hânkahın Ahmedek’teki tasavvuf yapısı olduğu görüşü öne çıkar. Ancak Lâlâ Ruzbe Hânkahı üzerine XIII. yüzyıl başlarında Ahmedek inşa edilmiş olmalıdır. Bu durumda aynı hayır sahibine  ait ikinci hânkah, yani Ertaş kapısı dahilindeki Lâlâ Hânkahı’ın Mevlevilere tahsis edildiği düşünülebilir. Lâlâ Hânkahı’nın ismi Kanuni’den sonraki kayıtlarda şimdilik geçtiği tespit edilememiştir. XVI. yüzyıl sonlarında tamamen ortadan kalkmış olmalıdır.

Yusuf KÜÇÜKDAĞ

KAYNAKÇA

888/1483 Tarihli Karaman Eyaleti Vakıf Tahrir Defteri, s. 45; Karaman Vilâyeti Vakıfları, s. 100-101; İbrahim Hakkı Konyalı, Âbideleri ve Kitabeleri ileKonya Tarihi, s. 732, 883; Tuncer Baykara, Türkiye Selçukluları Devrinde Konya, Ankara 1985, s. 95. Mikail Bayram, Ahi Evren ve Ahi Teşkilâtının Kuruluşu, Konya 1991, s. 116; Yusuf Küçükdağ, “Konya Kalesi’nin Ahmedek Bölümüne Dair”,  Konya’nın Fizikî ve Sosyo-Ekonomik Yapısı, Makaleler, I, Konya 2004, s. 13-22; aynı yazar, “Osmanlı Döneminde Konya’da Ahîlik ve Ahîler”, Türk Tasavvuf Araştırmaları, Konya 2005, s. 34.

Mübahat Kütükoğlu kimdir? Mübahat Kütükoğlu hayatı ve biyografisi nedir? Mübahat Kütükoğlu eserleri nelerdir?

907 views
8 mins read
Pakistan Başkan Biden'a Tepki Olarak ABD Büyükelçisini Çağırdı

Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri’nin yazarıdır. Kurtuluş Savaşı gazisi Ârif Kemal Bey ile Emine Şadiye Hanım’ın kızları olarak 1932’de İzmir’de dünyaya geldi. İzmir Dumlupınar İlkokulu’ndan sonra orta öğrenimini İzmir Kız Lisesi’nde tamamladı. Üniversite hayatına 1951-52 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nde başladı. Öğrencilik yıllarında İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Cavid Baysun, Hamid Ongunsu, Mükrimin Halil Yınanç, Tayyip Gökbilgin, Zeki Velidi Togan, İbrahim Kafesoğlu, Cemal Tukin, Afif Erzen, Bahadır Alkım, Sabahat Atlan, Besim Darkot, İsmail Yalçınlar, Sırrı Erinç gibi dönemin önde gelen hocalarından dersler aldı. 1956 yılında Tarih Bölümü Yeniçağ Kürsüsü’nden Osmanlı-İngiliz Münâsebâtı (Başlangıçtan XVII. Asrın Sonuna Kadar) başlıklı tezi ile mezun oldu. Aynı yıl, İstanbul Üniversitesi İktisat Tarihi ve İktisadî Coğrafya Kürsüsü’nde asistan olarak göreve başladı. Bu görevi esnasında bir taraftan Ömer Lutfi Barkan’ın çalışmalarına yardım ederken diğer taraftan hocası Cavid Baysun’un nezaretinde doktora tezini hazırlamakla meşgul oldu. 1958 yılında Osmanlı tarihçisi Bekir Kütükoğlu ile hayatını birleştirdi. 1961 yılında British Council bursunu kazandı ve üç ay süre ile Londra’da doktora teziyle alakalı Public Record Office, British Library ve India Office Library’de incelemelerde bulundu. Mart 1963’de Osmanlı-İngiliz İktisâdî Münasebetleri (Başlangıcından Tanzimat’a Kadar) başlıklı tezi ile doktor unvanını aldı. 1963-1972 yılları arasında doktor asistan olarak görevini sürdürdü ve Ömer Lutfi Barkan’ın başında bulunduğu Türk İktisat Tarihi Enstitüsü’ndeki çalışmalara katıldı.

Mübahat S. Kütükoğlu, Osmanlı tarihi içinde önemli ve geniş bir yere sahip olan Osmanlı-İngiliz ilişkileri üzerindeki çalışmalarını doktora sonrasında da devam ettirdi. 1970 Şubat ayında gittiği Londra’da bir sene kalarak İngiliz arşiv ve kütüphanelerinde çalıştı ve 1972 yılında Osmanlı İngiliz İktisâdî Münâsebetleri (18381850) başlıklı tezi ile doçent oldu. 1973 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nde Tayyip Gökbilgin’in kurucusu ve başkanı olduğu Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi Kürsüsü’nde doçent olarak vazifeye başladı. Tayyip Gökbilgin’in emekliye ayrılmasıyla 4 Ekim 1977 tarihinde Fakülte Kurulu’nun kararıyla Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi Kürsüsü’nün başına getirildi. Bunu takiben Gökbilgin zamanında başlayan medeniyet ve müesseselere yönelik çalışmalara bilimsel yaklaşımı, azmi ve titizliği ile hız verdi ve önemli projelere imza attı. Bu bağlamda mesai arkadaşları sırasıyla ilk yıllarda kürsü başkanı Tayyip Gökbilgin’den başka Salih Özbaran; 1976’dan sonra Mehmet İpşirli, Abdülkadir Özcan, Nezihi Aykut, Filiz Çalışkan, Arzu Terzi, İlhan Şahin ve Zeynep Tarım oldu. Mübahat Kütükoğlu’nun resmî kayıtlardaki son asistanı Levent Akgünlü olmakla birlikte onun daima gönüllü asistanları olmuştur.

1979’da profesör olan Mübahat S. Kütükoğlu, 1984 yılında Tarih Araştırma Merkezi’nin müdürlüğüne tayin edildi ve 1998 yılında emekli oluncaya kadar bu görevi üstlendi. Her yıl Mayıs ayı sonunda geleneksel olarak düzenlediği seminerlerle, sosyal bilimlerde disiplinler arası çalışmayı ve iletişimi amaçlayan bir katılımın olmasını sağladı. Bu arada editörlüğünü üzerine aldığı Tarih Enstitüsü Dergisi’nin düzenli olarak çıkarttı.

Üniversitede ders verme işini ciddiye alan ve bu konuda araştırmalar yapan Kütükoğlu, Osmanlı Paleografya ve Diplomatiği dersi ile ilgili araştırma ve çalışmalarını genişleterek Osmanlı Diplomatiği alanındaki bilinen en doyurucu eseri ortaya koydu. Ayrıca akademik kariyere talip talebenin en iyi şekilde hazırlanması için İlmî Araştırma Usûlleri ve İlmî Araştırma Usûlleri Tatbikatı isimli dersler, tarih bölümünde ilk defa M. S. Kütükoğlu tarafından konuldu. Verdiği dersler, üzerinde doğrudan doğruya araştırma yaptığı alanlar olup öğrenciye orjinal bilgiler verdi. Bu bakımdan öğrencinin dersi ciddiye almasını beklerdi. Bu bağlamda Osmanlı Sosyal ve İktisadî Tarihi dersi yine O’nun zamanında bir ders olarak konuldu. Sosyal tabakaların ve esnafın iktisadî yapılanmaya olan etkisinin konu alındığı dersini bizzat kendine ait notlarında verirdi. Bunun yanında Osmanlı Merkez ve Saray Teşkilatı derslerini en geniş şekilde ele alır, bir dönemde verdiği dersleri diğer dönemde tekrar etmez, ancak iki dönem sonra aynı konuya dönerdi.

Kütükoğlu, yüksek lisans ve doktora çalışmalarını satır satır okur, tezin kurgusu konusunda talebeyi fazla serbest bırakmaz, bilimsel usullerin en iyi şekilde öğrenilmesi için kendisi yönlendirirdi. İlmî usullere uygun olmadığına inandığı tezleri reddetmekte hiç tereddüt etmezdi. Çalışkanlık ve dürüstlüğüne inanmadığı talebeyi ne seçmeli derslerine, ne de lisans üstü programa alırdı. Buna mukabil kendisinden istenen yardımları asla geri çevirmez, kendi danışmanlığında olan öğrencileri ciddiyetle takip ederdi.

Mübahat S. Kütükoğlu’nun danışmanlığında hazırlanan çalışmalar, O’nun ilgi alanları olduğu kadar çalışılmasını teşvik ettiği proje niteliğini taşıyan, ancak ekiplerle tamamlanacak konular özelliğini gösterirdi. Bu bağlamda Osmanlı Devlet teşkilatı içinde teşrifatın önemine dikkat çeken Kütükoğlu, bir seri oluşturmayı amaçlayarak teşrifat defterlerine dayalı mezuniyet tezleri yaptırmıştır. Bir diğer önemli hedefi, Temettü defterlerinin yayınlanıp, Osmanlı sosyal ve iktisadî yapısının buna bağlı olarak incelenmesi ve değerlendirilmesidir. Müstakil makaleleri dışında Batı Anadolu’ya dair yaptığı çalışmalarda kullandığı Temettü defterlerini tez konusu olarak vermiş; konunun bir proje kapsamında tarihçiler tarafından ele alınması ile ilgili bir girişimde bulunmuş; ancak destek bulunamamasından dolayı devam ettirilememiştir. Gümrük defterleri ve uluslararası ticarî ilişkiler, desteklediği tez çalışmalarından bir diğeri olmuş ve meslek hayatının başından beri çalıştığı bu alanda mevcut kitaplarından başka çeşitli makaleler de yayınlamıştır.

Uzun ve meşakkatli çalışmalar sonucunda ortaya çıkan eserlerinin tamamı orjinal kaynaklar ve bilhassa arşiv vesikalarına dayanılarak hazırlanmıştır. Osmanlı-İngiliz iktisadî münasebetlerini inceleyen çalışmaları doğrudan iki ülke arşivine dayanarak hazırlanmış ve yayınlanmıştır. Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri’nin hazırlanması uzun yıllar sürmüş, defterin okunup değerlendirmesi yapılırken pek çok mesleğin eski ustalarına müracaat edilmiş ve böylece sadece erbabının bildiği ayrıntılar tespit edilerek bilim dünyasına sunulmuştur. Bugün bilinmeyen pek çok madde ismini ihtiva eden bu eser, Osmanlı kültür ve sanat tarihi çalışmalarında kaynak olarak önemli bir boşluğu doldurmaktadır. XV ve XVI. Asırlarda İzmir Kazasının Sosyal ve İktisâdî Yapısı, İzmir Tarihinden Kesitler ve XVI. Asırda Tavas Kazasının Sosyal ve İktisâdî Yapısı başlıklı kitapları için ilk defa kullanılan kaynaklar dışında bölgede yıllarca süren alan araştırmaları yapmıştır. Uzun çalışmalar ve araştırmaları sonucunda ortaya çıkan bir diğer eseri, XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri’dir. Bu çalışmada yenilenen şehrin geçmişten intikal eden bütün medrese ve kalıntıları tespit edilmiştir. Osmanlı Belgelerinin Dili sahasındaki eseri ise Kütükoğlu’nun Osmanlı arşivini ve ihtiva ettiği belgeleri ne kadar iyi tanıdığının en güzel delilidir. Makalelerinin pek çoğu neredeyse bir kitap hacim ve yoğunluğundadır.

Türk Tarihi Kurumu, Ahilik ve Kültür Vakfı, Ortadoğu ve Balkan İncelemeleri Vakfı (kuruluşundaki adı: Türk-Arap İlişkileri Vakfı), TürkAmerikan İlmi Araştırmalar Derneği üyesi olan Kütükoğlu, 16 Ekim 1998’de kendi isteği ile emekliye ayrılmıştır. Ders verme yükü ile fakültedeki resmî ve idarî işlerinin azalması, O’nun hayatında daha da verimli bir dönemi açmış; önemli araştırma ve proje çalışmalarını tamamlama ve yayınlama imkânı bulmuştur.

Hayatı boyunca çalışmalarını hiç kesintisiz sabır ve dikkatle sürdürmüş, yaptığı her işi ciddiye almış, insanî ilişkilerinde daima dürüstlüğü ve zarafeti ön planda tutmuş, ilmin ve sanatın önemine, devletin ve ülkenin bütünlüğüne inanmış bir insan olarak Mübahat S. Kütükoğlu Osmanlı tarihinin önemli âlimlerinden birisidir. 100’ün üzerinde makale ve kitapları olan Kütükoğlu’nun, Tarih Araştırma Merkezi müdürü olduğu sırada gerçekleştirilen ve bildirileri kitap olarak basılan seminerlerin sayısı 13’dür. Ayrıca Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan (İstanbul 1991). kitabı da O’nun tarafından yayına hazırlanmıştır:

Eserleri

Osmanlı-İngiliz İktisâdî Münâsebetleri (1838-1850), İstanbul 1976;

Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, İstanbul 1983;

Tarih Araştırmalarında Usûl, Ankara 2014; Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), İstanbul 1994; X

X. Asra Erişen İstanbul Medreseleri, Ankara 2000;

XV ve XVI. Asırlarda İzmir Kazasının Sosyal ve İktisâdî Yapısı, İzmir 2000;

İzmir Tarihinden Kesitler (Makaleler), İzmir 2000;

XVI. Asırda Tavas Kazasının Sosyal ve İktisâdî Yapısı, İstanbul 2002;

XIX. Asır Ortalarında Tavas Kazası, İstanbul 2007;

Menteşe Sancağı 1830 (Nüfus ve Toplum Yapısı), Anlara 2010;

XVI. Asırda Çeşme Kazasının Sosyal ve İktisâdî Yapısı, Ankara 2010;

Balta Limanı’na Giden Yol. Osmanlı-İngiliz İktisâdî Münâsebetleri (1580-1850), Ankara 2013.

Zeynep TARIM ERTUĞ

Kürk nedir? Kürkçülük nedir? Kürkçülük mesleği nedir? Kürkçülük tarihi nedir?

695 views
1 min read
Türkiye Karşıtı Gruplar F-16 Satışını Engellemek İçin Lobi Yapıyor

Kürk, tüyleri yumuşak kimi hayvanların derisinden yapılan bir nevi giyim eşyasıdır. Osmanlı döneminde kürkten giysi yapan meslek erbabına kürkçü denilirdi. İstanbul’da Kürkçü Hanı adıyla XV. yüzyılın ikinci yarısında inşa edilen bir han da vardı. Usta bir debbağın elinde terbiye edilen kürk, tüccarın eline tulum halinde gelir ve tüccarın kürkçü ustaları tarafından sırt-boyun-göbekpaça bölümleri olarak dörde bölünürdü. Sonra da omuz, ön, yan hatlar, kol gibi giysi bölümlerine göre hazırlanır ve buna “ferve” denilirdi. Ferveler kıymetli kumaşlarla kaplanarak kürk haline getirilirdi. En kıymetlisi seraser kumaşla kaplananlarıydı. Seyahatlerde giyilen kürke “serhadli kürkü”, kolsuz giyilen kürke “kaniça” adı verilirdi.

Giysiler için kullanılan en kıymetli kürkler yaklaşık değer sıralamasıyla siyah tilki, Sibirya gri sincabı, samur, elma yanağı (tilki postlarının yanak parçalarından yapılmış samura yakın değerde bir kürk), vaşak, zerdava ve kakum idi. Ancak Osmanlı piyasasında farklı malî düzeylere uygun çeşitli cins ve kalitede kürkler mevcuttu. XVII. yüzyıl ortalarında esnaf için tespit edilmiş çeşitli kürk cinsleri samur kafası, samur paçası, Çerkez zerdavası, zerdava paçası, zerdava boğazı, kakum, Rumeli sansarı, sansar paçası, sansar boğazı, sincap, beyaz tilki boğazı, Azak nâfesi, Azak’ın siyah bedeni, tilki paçası, Göllükesrî’den gelen tilki nâfesi, Bosna çılkafası, Göllükesrî’den gelen çılkafa, Cezayir çakalı sırtı, Karaman çakalı, Cezayir çakalının ablağı idi.

Kürkçülükle meşgul olan Ahilerden, biri kürk dikenler (postîn-dûzân), diğeri satışıyla uğraşanlar (kürk-fürûşân) olmak üzere iki ayrılırdı. Kürkçü esnafı genellikle şehir çarşılarında satış yaparlardı. Kürk tüketimi bakımından önemli olan İstanbul’da eski bedesten (büyük bedesten / iç bedesten), Büyük Çarşı (Çarşı-i Kebîr / Kapalı Çarşı) ve sokak aralarındaki esnaf içinde kürkçü esnafı bulunduğu gibi ayrıca büyük tüccar ve toptan satıcılara ait özel Kürkçü hanı mevcuttu.

Ahmet AYTAÇ

KAYNAKÇA

BOA, BEO, Sadâret Defterleri, nr. 356, 121b; Filiz Karaca, “Kürk”, DİA, XXVI, İstanbul 2002, s. 568-570.

Kültürel Değerlerin Korunmasında Sivil Toplum Ahilik Rolü!

785 views
1 min read
ABD'de Ukrayna'ya 725 Milyon Dolarlık Ek Silah Yardımı

Abdullah Ülker’in bu eseri, üç bölümden ve 69 sayfadan oluşur. Ahilik kültürünü koruma ve yaşatmada, sivil toplum örgütlerinin ne gibi sorumluluklar alabileceğini incelemeyi amaçlayan eserin birinci bölümünde Ahilik ve Ahilik kültürünü değerlendirmeye çalışılır. Ahi Evran, dinî ahlakî boyut, Ahi birliklerinin yola girme, yol atası / yol kardeşi edinme (çıraklık), yol sahibi olma (kalfalık), ustalık törenleri ile standart ve kaliteli mal üretiminin sağlanması hakkında bilgi verilir. İkinci bölümde tezin ikinci ayağı olan sivil toplum ile sivil toplum kuruluşlarının işlevleri değerlendirilir. Üçüncü bölüm, tezin ana kısmıdır. Burada kültürel değerlerin korunmasında sivil toplumun rolü, uluslararası sivil toplum kuruluşu olarak UNESCO hakkında bilgi verilir. Akabinde Türkiye’deki ulusal sivil toplum kuruluşlarını tanıtır. Tanıttığı iki sivil toplum kuruluşundan ilki, Ahi Kültürünü Araştırma ve Eğitim Vakfı, diğeri Gazi Üniversitesi’nin bir birimi olan Ahilik Kültürünü Araştırma Merkezi’dir.

Ülker, sonuç olarak kültürel değerlerin korunması sorumluluğunun Kültür ve Turizm Bakanlığı’na yüklenmesini doğru bulmaz. Sivil toplum kuruluşlarının desteklenmesi, Ahilik kültürünün topluma tanıtılması için yapılması gereken çalışmalar konusunda tekliflerde bulunur. Eserin sonuna Ahilik Haftası Kutlamaları Yönetmeliği eklenmiştir.

Caner ARABACI

Kültür, Sanat ve Medeniyetimizde Ahilik!

697 views
1 min read
ABD'li Senatör Chris Coons: Suudi Arabistan'a Silah Satışı Askıya Alınabilir

Yaşar Çalışkan ve M. Lütfi İkiz tarafından tarafından kaleme alınan bu eser (İstanbul 1983), 126 sayfadır. Eser, Kültür Bakanlığı tarafından açılan Ahilik kültürünü araştırma yarışması mansiyon ödülünü almıştır.

Eser, 25 ana başlıktan oluşur. İlk kısımda; Ahi Evran’ın menkıbeleri, hayatı, kerametleri, şahsiyeti ve inancı üzerinde durulur. Akabinde, Ahiliğin ahlak, edep, sanat, dürüstlük anlayışından, ince zevk ve nüktelerinden çizgiler sunulur. Bunu başlıklar halinde Ahiliğin koruyucusu olarak nitelendirilen Osman Gazi’nin Orhan Gazi’ye vasiyeti, Ahilere rehber olan hadislerden bazıları, Ahiliğin prensipleri, Ahiliğin kıyafetleri ve renkleri, Ahiliğin menşei ve Ahilik’te orta sandığı kısımları takip eder. Üçüncü kısımda Ahilere ait çeşitli vakıflardan bahsedilir.

Ayrıca Fatih Sultan Mehmed’in tıp ve temizlik ile alakalı vasiyetnâmesiyle birlikte, Guraba Hastanesi ve Hamamları, imaretler v.s. gibi konularla ilgili kısa bilgiler verilir. Baciyan-ı Rum yolunda İsnanbul’daki kadın su hayratı anlatıldıktan sonra Artukoğulları zamanında yapılan robotlardan bahsedilir. Ahiliğin hayattaki yansımaları ise çerağ (çırak) olmak, terzilik, misafir, mühürcülük, Tuzcular esnafı, fırıncılar esnafı ve benzeri meslek gurupları altında verilir. Akabinde Ahiliği anlatan kitaplar tanıtılır. Ahilikte merasimlerin anlatıldığı bölümde esnafların bu merasimlere nasıl destek verdikleri belirtilir. Loncaların vazifelerinden de bahseden eser, esnafların birbirlerini nasıl kontrol ettiklerini çarpıcı ifadelerle anlatır.

Bekir ŞAHİN

Külah ne demek? Külahçı nedir? Külahçılık mesleği tarihi nedir?

692 views
1 min read

Başa giyilen keçeden mamul başlıktır. Şeyhlerin veya sülûkte belli bir mertebeye ulaşmış dervişlerin tarikat kıyafeti olarak kullandıkları, tarikatlara göre farklı şekil ve renklerdeki başlıkların adıdır. Keçe külah, Mevlevi külahı, Arnavut külahı, Dede külahı, Tatar külahı gibi oldukça farklı çeşitleri vardır. Osmanlı döneminde bir kişinin rütbesi elinden alındığında kavuğu çıkartılır ve külah giydirilirdi. “Külah giydirme” tabiri buradan gelmektedir. Lonca teşkilatında külahçıların bir meslek grubu olarak yer aldıkları bilinmektedir.

Külah taşıyan kişinin manevî makamının bir remzi olduğundan Osmanlı tarikat çevrelerinde “tâc-ı şerif, tâc-ı edeb, tâc-ı saâdet” terkiplerinde olduğu gibi saygı ifade eden sıfatlarla birlikte kullanılmıştır. Tasavvufun ilk dönemlerinde sûfî kisvesi hırka kelimesiyle karşılanmıştır. Külahın üst kısmına “kubbe”, başa geçen ve sarık sarılan kenarına “lenger” (asabe), ön kısmına “mihrap” adı verilir.

Ahmet AYTAÇ

KAYNAKÇA

Ahmet Aytaç ve diğerleri, Başbakanlık Osmanlı Arşivinde Türk El Dokumalarına Dair Önemli Kayıtlar, İstanbul 2014.

Musa Küçükakça kimdir? Musa Küçükakça hayatı ve biyografisi nedir?

608 views
1 min read
Netflix Kodları

Akşehir’in Folklor İncisi Sıra Yarenleri ve Akşehir Türküleri (Akşehir 1978) kitabının yazarıdır. Antalya’nın Serik ilçesinde 1947 yılında doğdu. İlk ve orta öğrenimini Akşehir’de tamamladı. Öğrencilik yıllarında Akşehir’in yerel gazetesi Pervasız’da yazarlık yapmaya başladı. Lise öğrenimi ardından 1970 yıllında bir bankada çalışmaya başladı. Akşehir’de vefat etti.

Caner ARABACI

KAYNAKÇA

Erdoğan Özbakır, Geçmiş Zaman Olur ki, İstasyon, Mehmet Koç , Timur’un Akşehir Günleri,

1 … 62 63 64 65 66 … 224

Hakkımızda

Amerika Gazetesi, Amerika toplumu ve Türk toplumunun ortak hafızası olarak hizmet veren sivil ve gönüllü bir kuruluştur. Amerika Birleşik Devletleri özelinde haber, yayın ve tarihi/kültürel paylaşımlar yapmaktadır. Türk ve Amerikan ilişkilerini, dostluğunu, iş birliğini ve tarihsel birlikteliğini geliştirmeyi amaçlayan bağımsız bir kuruluştur.

Berkeley InstItute

Berkeley Enstitüsü, Uluslararası Politika, İstihbarat ve Ekonomik alanalrında araştırma ve raporlama yapan bağımsız bir düşünce kuruluşudur. Berkeley Enstitüsü siyaset, istihbarat ve ekonomi alanlarında araştırmalar yapmakta ve bu konularda bilimsel çalışmalar üretmektedir.

Amerika Gazetesi

Copyright 2023. All rights reserved.
Haber Oku
Astroloji
Dünyadan Haberler