Özgür ve adil seçimler temsili demokraside yaşayan insanlara yaşadıkları ülkedeki politik düzenin ve hükümetin gelecekteki politikalarının yönünü belirleme olanağı verir.
Özgür ve adil seçimler iktidarın barışçıl yollarla değişme olasılığını arttırır. Kaybeden adayların seçim sonuçlarının geçerliliğini ve iktidarı yeni hükümete devretmeyi kabul etmelerini sağlarlar.
Diktatörler seçim sürecine hile karıştırmak için devletin kaynaklarını kullanabildikleri için tek başına seçimler demokrasiyi sağlayamaz.
Özgür ve âdil seçimler için gerekenler:
° Oy kullanmaya uygun erkekler ve kadınlar için dünya çapında oy kullanma hakkı: demokrasiler azınlıkların, engellilerin bu hakkını sınırlamaz ya da bu hakkı sadece okur yazar olanlara veya kendi malı mülkü olanlara vermez.
° Seçmen olarak ya da resmi görevde bulunmak için başvurma özgürlüğü.
° Adayların ve siyasi partilerin ifade özgürlüğü: demokratik yönetimler, adayların ya da siyasi partilerin, görevde olanların performansını eleştirmelerine sınır getirmez.
° Seçmenlerin özgür basından objektif bilgi almak için sayısız olanakları vardır.
° Politik mitingler ve kampanyalar için toplanma özgürlüğü.
° Parti temsilcileri seçim günü oy kullanma yerlerinden; seçim ofisleri, gönüllü seçim çalışanlarından uzak olmalı, uluslararası gözlemciler seçmenlere seçim süreci konusunda destek olmalı ama oy verme tercihlerini etkilememelilerdir.
° Tarafsız ve dengeli bir sistemle seçimleri yürütme ve sonuçlarını doğrulama: eğitimli seçim görevlileri politik olarak bağımsız olmalılardır ve seçimleri denetleyenler seçimlere katılan partilerin temsilcileri olmaları gerekir.
° Erişilebilir seçim yerleri, özel oy kullanma alanı, kilitli oy sandığı ve şeffaf oy sayımı.
° Gizli oy pusulaları: gizli oy pusulaları bireylerin parti ya da aday tercihlerinin kendilerine karşı kötüye kullanılmamasını sağlar.
° Seçim sahtekarlığına karşı yasal önlemler: oy hileciliğini(ör. çift sayma, hayalet oy) önlemek için uygulanabilir yasalar olmalıdır.
° Oyları yeniden sayma ve itiraz etme prosedürleri: seçimlerin doğru bir biçimde yürütüldüğünden emin olmak amacıyla seçim süreçlerini incelemek için yasal mekanizmalar ve işlemler yapılmalıdır.
Oy kullanma yöntemleri, ülkeden ülkeye değişir ve hatta ülke sınırları içinde bile değişir:
° Oy pusulaları – oylar kağıt üzerinde işaretlenir ya da kağıda damgalanır.
° Okuma yazma bilmeyen vatandaşların doğru oyu seçebilmeler oy pusulaların üzerinde için üzerinde adayların resimleri ya da parti sembolleri olmalıdır.
° Elektronik sistemler – seçmenler dokunmatik ya da makinelerde düğmeye basarak oy kullanabilirler.
° Postayla oy kullanma – seçim günü oy kullanamayacak durumda olanlara seçimden önce oylarını kullanma olanağı tanır.